Włochy

Włochy są demokratyczną republiką parlamentarną. Na czele rządu stoi premier, a na czele państwa - prezydent. Państwo jest podzielone na 20 regionów z czego 5 z nich posiada specjalny status autonomiczny, który umożliwia im przyjmowanie przepisów dotyczących niektórych spraw lokalnych. Włochy są w strukturach Unii Europejskiej od 1958 roku, co czyni je jednym z państw założycielskich. Do strefy Schengen dołączyły w 1997 roku, a walutę euro wprowadziły w 2002 roku.

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

Włoski system edukacji jest finansowany bezpośrednio ze środków publicznych (państwo bezpośrednio finansuje szkoły publiczne). Podmioty prywatne i organy publiczne mogą jednak zakładać niezależne placówki edukacyjne (scuole paritarie). Tego typu placówki otrzymują dotacje ze środków publicznych zgodnie z kryteriami ustalanymi corocznie przez Ministerstwo.

Edukacja we Włoszech obejmuje wczesną edukację i opiekę (ECEC), szkolnictwo podstawowe, średnie, policealne, wyższe i edukację dorosłych.

Edukacja domowa dla dzieci w wieku kształcenia obowiązkowego jest możliwa tylko pod pewnymi warunkami. Uczniowie korzystający z tej formy edukacji muszą pod koniec każdego etapu przystąpić do końcowych egzaminów, aby wykazać zdobycie wymaganych kompetencji.

Nauczyciele przedszkoli i szkół podstawowych muszą posiadać tytuł magistra. Nauczyciele szkół średnich muszą mieć tytuł magistra uzyskany podczas studiów drugiego stopnia na uniwersytecie lub w uczelni artystycznej (uczelnie AFAM dla nauczycieli sztuk pięknych, muzyki i tańca). Doskonalenie zawodowe nauczycieli zatrudnionych na każdym etapie edukacji jest obowiązkowe.

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

Ministerstwo Edukacji i Zasług (Ministero dell'istruzione e del merito - MIM) oraz Ministerstwo Uniwersytetów i Badań (Ministero dell'università e della ricerca - MUR) są odpowiedzialne za zarządzanie edukacją na poziomie krajowym. MIM posiada zdecentralizowane biura, które nadzorują stosowanie ogólnych przepisów i przestrzeganie określonych w legislacji wymogów i standardów w każdym regionie państwa.

Regiony mają wyłączne kompetencje ustawodawcze w zakresie organizacji regionalnego systemu kształcenia i szkolenia zawodowego (Istruzione e formazione professionale - IFP).

Władze lokalne organizują edukację na poziomie lokalnym (np.  zakładają szkoły i dbają o budynki szkolne, zapewniają transport uczniów) od wczesnej edukacji i opieki do szkolnictwa średniego II stopnia.

Na poziomie szkolnictwa wyższego uniwersytety, uczelnie artystyczne (sztuk pięknych, muzyki i tańca) oraz wyższe instytuty technologiczne mają autonomię dydaktyczną i organizacyjną.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

EDUKACJA OBOWIĄZKOWA

Obowiązek szkolny rozpoczyna się w wieku lat 6 i trwa 10 lat, aż do ukończenia 16 roku życia. Ostatnie dwa lata edukacji obowiązkowej mogą być realizowane w szkole średniej II stopnia lub w regionalnym systemie edukacji i szkoleń zawodowych. Uczeń może realizować obowiązek szkolny w szkole publicznej, w szkole niezależnej (scuole paritarie), po spełnieniu pewnych warunków — w szkole prywatnej lub w ramach edukacji domowej.

Uczniowie 15-letni mogą także spełniać obowiązek szkolny w ostatnim roku kształcenia obowiązkowego w formie szkolenia praktycznego w miejscu pracy, na podstawie specjalnej umowy między regionem, ministerstwem pracy oraz związkami zawodowymi.

Obowiązek kształcenia odnosi się zarówno do obowiązku zapisania się do szkoły, jak również do obowiązkowego uczęszczania na zajęcia. Rodzice muszą zapewnić dzieciom możliwość uczęszczania do szkoły i ukończenie kształcenia obowiązkowego. Władze lokalne w miejscu zamieszkania ucznia i dyrekcja szkoły, do której uczeń uczęszcza nadzorują proces spełniania obowiązku szkolnego.

Po ukończeniu kształcenia obowiązkowego uczniowie, którzy nie planują kontynuacji nauki otrzymują świadectwo z wyszczególnieniem uzyskanych umiejętności.

Regulacje dotyczące kształcenia obowiązkowego dotyczą obywateli włoskich oraz cudzoziemców (zarówno z UE, jak i spoza Wspólnoty) w wieku obowiązku szkolnego.

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Wczesna edukacja i opieka dla dzieci w wieku 0-3 lat jest organizowana w żłobkach (nidi d’Infanzia). Żłobki pełnią, oprócz funkcji opiekuńczej odpowiadającej na potrzeby rodzin z małymi dziećmi, także funkcje edukacyjne. Wczesna edukacja i opieka dla dzieci w wieku 3 do 6 lat jest oferowana w przedszkolach (scuole dell’infanzia).

Powyższe usługi składają się na jeden zintegrowany system wczesnej edukacji i opieki stanowiący część systemu edukacji. Korzystanie z tego etapu edukacji jest nieobowiązkowe.

Publiczna wczesna edukacja i opieka jest prowadzona bezpośrednio przez władze lokalne, na podstawie ogólnych zaleceń sformułowanych dla poszczególnych regionów. Rodziny ponoszą koszty sprawowanej opieki. Poprzez stworzenie zintegrowanego systemu opieki dla dzieci w wieku od 0 do 6 lat ministerstwo edukacji przejęło odpowiedzialność za funkcjonowanie edukacji i opieki na tym poziomie i między innymi, przyznaje władzom lokalnym środki przeznaczone na realizację zadań w tej dziedzinie.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Pierwszy etap nauki szkolnej - kształcenie w szkole podstawowej -  jest obowiązkowy. Uczniowie rozpoczynają 5-letnią edukację w szkole podstawowej (scuola primaria) w wieku 6 lat. 

Podczas pierwszego etapu kształcenia uczniowie przechodzą z klasy do klasy bez przystępowania do egzaminów. Pod koniec tego etapu uczniowie przystępują do państwowych egzaminów końcowych, a ci, którzy je zdali rozpoczynają naukę w ramach drugiego etapu kształcenia.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Po ukończeniu szkoły podstawowej obowiązek szkolny jest kontynuowany w szkole średniej pierwszego stopnia (scuola secondaria di I grado) przez kolejne 3 lata i dotyczy dzieci w wieku lat 11.  Pierwsze dwa lata nauki na tym etapie kształcenia są obowiązkowe.

Szkoła średnia II stopnia (scuola secondaria di II grado) oferuje zarówno programy ogólnokształcące, jak i zawodowe. Nauka trwa 5 lat (od 14 do 19 roku życia).

Publiczne szkoły średnie II stopnia oferują zróżnicowane ścieżki kształcenia:

• Ścieżka ogólnokształcąca jest oferowana w liceach (licei). Jej celem jest przygotowanie uczniów do studiów wyższych oraz rynku pracy. Zapewnia uczniom odpowiednią wiedzę i kompetencje, jak również umiejętności społeczne, zdolność do wypracowania krytycznego myślenia i planowania własnego życia, w tym kariery zawodowej.
• Ścieżka techniczna jest oferowana w instytutach technicznych (istituti tecnici). Zapewnia uczniom solidne podstawy z zakresu wiedzy naukowej i technicznej w branżach ekonomicznych i technicznych.
• Ścieżka zawodowa jest oferowana w instytucjach edukacji zawodowej (istituti professionali). Zapewnia uczniom solidne podstawy zawodowe i techniczne w branżach usługowych, przemysłowych i rzemieślniczych, przygotowując ich do wejścia na rynek pracy.

Po ukończeniu szkoły średniej II stopnia uczniowie, którzy z sukcesem zdali egzamin końcowy otrzymują świadectwo dające im wstęp na studia wyższe – uniwersyteckie oraz studia w uczelniach artystycznych kształcących w dziedzinach sztuk pięknych, muzyki i tańca (Alta formazione artistica e musicale – AFAM), a także w wyższych szkołach technicznych (ITS).

Regionalny system kształcenia zawodowego (IFP) oferuje 3- lub 4-letnie kursy organizowane przez akredytowane agencje szkoleniowe lub szkoły średnie II stopnia. Po ukończeniu kursu słuchacze uzyskują możliwość wstępu na regionalne kursy zawodowe drugiego szczebla lub, po spełnieniu pewnych wymagań, na studia krótkiego cyklu w ramach szkolnictwa wyższego. Kursy obejmują szkolenia praktyczne np. w laboratoriach oraz praktyki zawodowe w zakładach pracy. Celem szkolenia jest ułatwienie słuchaczom dostępu do rynku pracy.

SZKOLNICTWO POLICEALNE

Kształcenie policealne oferowane jest w ramach zaawansowanych programów kształcenia i szkoleń zawodowych (IFTS) oraz w ramach kształcenia zawodowego zarządzanego przez władze regionalne.

Zaawansowane programy kształcenia i szkoleń zawodowych (IFTS) mają na celu głównie oferowanie  kształcenia w ramach specjalizacji zawodowych na poziomie szkolnictwa policealnego, które spełniają wymogi rynku pracy – zarówno w sektorze publicznym, jak i niepublicznym.

Regiony są odpowiedzialne za organizowanie krótkich kursów zawodowych (400-800 godzin) przeznaczonych dla osób z kwalifikacjami uzyskanymi w regionalnym lub państwowym systemie szkoleń zawodowych. Kursy te zwane są kursami zawodowymi „drugiego stopnia”.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Kształcenie w ramach systemu szkolnictwa wyższego oferują następujące typy instytucji:

• Uniwersytety (w tym politechniki)
• Uczelnie artystyczne kształcące w dziedzinach sztuk pięknych, muzyki i tańca (Alta formazione artistica, musicale e coreutica – AFAM)
• Szkoły wyższe dla tłumaczy (językowe) (Scuole superiori per mediatori linguistici – SSML)
• Wyższe szkoły techniczne (Istituti tecnici superiosi – ITS).

Wstęp na studia uniwersyteckie oraz do programów oferowanych przez AFAM i SSML jest otwarty wyłącznie dla uczniów posiadających świadectwo ukończenia szkoły średniej drugiego stopnia. Ministerstwo edukacji oraz poszczególne uczelnie ustalają zasady rekrutacji na studia.

Programy kształcenia w wyższych szkołach technicznych (ITSs) są otwarte dla uczniów posiadających świadectwo ukończenia szkoły średniej II stopnia oraz tych, którzy ukończyli 4-letni kurs zawodowy oraz dodatkowy roczny kurs w systemie kształcenia i szkolenia technicznego na poziomie wyższym (IFTS). ITS oferują studia wyższe krótkiego cyklu prowadzące do uzyskania tytułu licencjata.

Uniwersytety oraz instytuty AFAM oferują program studiów I, II i III stopnia wg struktury bolońskiej i przyznają odpowiednie kwalifikacje. Studia I i II stopnia na uniwersytetach prowadzą do uzyskania kwalifikacji laurea i laurea magistrale. Instytuty AFAM nadają kwalifikacje Diploma accademico di primo livello oraz Diploma accademico di secondo livello.

Dodatkowo, uniwersytety oraz instytuty AFAM organizują kursy prowadzące do uzyskania kwalifikacji poza strukturą bolońską.

Wyższe instytuty techniczne (ITSs) to wysoce specjalistyczne szkoły techniczne oferujące krótkie programy kształcenia w sektorach technicznych i technologicznych. W zasadzie kursy tego typu trwają 4 semestry i prowadzą do uzyskania kwalifikacji “wyższego technika” (Diploma di tecnico superiore).

EDUKACJA DOROSŁYCH

Edukacja dorosłych obejmuje wszystkie działania prowadzące do rozwoju kulturalnego, zmiany kwalifikacji oraz mobilności zawodowej dorosłych. Do edukacji dorosłych zalicza się także kształcenie w szkołach dla dorosłych (istruzione degli adulti), które polega wyłącznie na zdobywaniu nowych kwalifikacji oraz nabywaniu umiejętności podstawowych (czytania) oraz kursy języka włoskiego. Ten typ kształcenia podlega Ministerstwu Edukacji, Szkolnictwa Wyższego i Nauki, i jest finansowany ze środków publicznych oraz oferowany bezpłatnie słuchaczom w wieku 16 lat i starszym.

Edukacja dorosłych jest prowadzona w placówkach edukacji dorosłych (Centri provinciali per l’istruzione degli adulti – CPIA) oraz w szkołach średnich II stopnia.

System uczenia się przez całe życie we Włoszech oferuje:

• Kursy na poziomie I, organizowane przez CPIA, prowadzące do uzyskania kwalifikacji z poziomu pierwszego i certyfikowania umiejętności podstawowych uzyskiwanych na koniec kształcenia obowiązkowego realizowanego w nurcie edukacji zawodowej i technicznej
• Kursy na poziomie II, prowadzone przez szkoły średnie drugiego stopnia, prowadzące do uzyskania świadectwa ukończenia szkoły średniej (zawodowej, technicznej lub artystycznej)
• Kursy czytania i języka włoskiego dla dorosłych cudzoziemców prowadzone przez CPIA, prowadzące do uzyskania kompetencji w zakresie języka włoskiego przynajmniej na poziomie A2.

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Uczniowie i studenci z niepełnosprawnościami uczęszczają do placówek ogólnodostępnych, od przedszkoli po szkoły wyższe. Integracja w szkole ma na celu rozwijanie potencjału osób z niepełnosprawnościami w zakresie uczenia się, komunikacji i socjalizacji.

Obszar specjalnych potrzeb edukacyjnych obejmuje:

• niepełnosprawności ogólne
• specyficzne zaburzenia rozwojowe i/lub specyficzne zaburzenia uczenia się
• niekorzystne czynniki społeczno-ekonomiczne, językowe i kulturowe.

Uczniowie z niepełnosprawnościami mogą uczęszczać do szkoły średniej II stopnia do ukończenia 18. roku życia, pod warunkiem, że zdali egzamin kończący szkołę średnią I stopnia i uzyskali odpowiednie kwalifikacje Uczniowie niepełnosprawni realizują obowiązek szkolny do wieku 18 lat zamiast 16.

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych placówek edukacyjnych, 2021/22

(-) nie dotyczy
^a ISCED= International Standard Classification of Education

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation