Włochy

ZARZĄDZANIE

Włoski system edukacji jest zarządzany na podstawie zasady pomocniczości i autonomii instytucji edukacyjnych.

Państwo włoskie reguluje funkcjonowanie systemu poprzez wydawanie odpowiednich aktów prawnych (dotyczących np. minimalnych standardów kształcenia, kadry szkolnej, zapewniania jakości, finansowania). Ministerstwo Edukacji, Szkolnictwa Wyższego i Nauki (MIUR) jest odpowiedzialne za ogólne administrowanie systemem edukacji na poziomie centralnym. Jego agendy regionalne (Regional School Offices – USRs) gwarantują przestrzeganie regulacji prawnych oraz minimalnych wymagań i standardów w edukacji.

Regiony są współodpowiedzialne (wraz z państwem) za niektóre sektory systemu edukacji (np. organizację wczesnej edukacji i opieki (dla dzieci w wieku 0-3 lata), kalendarz roku szkolnego, sieć szkolną na danym obszarze, prawo do nauki na dalszych etapach kształcenia). Regiony mają wyłączną odpowiedzialność za tworzenie prawa dotyczącego organizacji edukacji i szkoleń zawodowych na poziomie regionalnym.

Władze lokalne zapewniają dostępność oferty edukacyjnej na szczeblu lokalnym (np. funkcjonowanie budynków szkolnych, łączenie lub tworzenie nowych szkół, transport uczniów) od wczesnej edukacji i opieki po szkolnictwo średnie drugiego stopnia.

Szkoły mają dużą autonomię, formułują programy nauczania, poszerzają ofertę edukacyjną, organizują proces dydaktyczny (organizacja czasu spędzanego przez uczniów w szkole oraz podział na grupy). Co trzy lata szkoły formułują swoje plany oferty edukacyjnej (PTOF).

Instytucje szkolnictwa wyższego (uniwersytety, wyższe szkoły artystyczne i muzyczne (AFAM) mają szeroką autonomię obejmującą zasady funkcjonowania i organizacji pracy uczelni oraz proces dydaktyczny.

INSTYTUCJE

Włoski system edukacji obejmuje przede wszystkim szkoły publiczne. Jednak zarówno instytucje prywatne, jak i publiczne mogą tworzyć instytucje edukacyjne. Szkoły niepubliczne mogą działać na tych samych zasadach co szkoły publiczne (tzw. scuole paritarie) lub jak zwykłe szkoły prywatne. Te ostatnie nie mogą jednak przyznawać kwalifikacji.

Szkoły publiczne są finansowane bezpośrednio przez państwo. Scuole paritarie otrzymują dotacje rządowe przyznawane według kryteriów ustalanych przez ministerstwo edukacji.

Rodzice mogą organizować tzw. szkoły rodzicielskie, ale tylko w ramach kształcenia obowiązkowego i pod pewnymi warunkami. Uczniowie szkół prywatnych lub rodzicielskich muszą przystąpić do specjalnych egzaminów, aby potwierdzić swoje kompetencje.

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Edukacja, niezależnie od poziomu, musi być otwarta dla wszystkich, dla obywateli włoskich, jak również nieletnich cudzoziemców z krajów UE i spoza niej. Kształcenie obowiązkowe jest darmowe.

Zasada edukacji włączającej dotyczy także uczniów niepełnosprawnych, ze środowisk defaworyzowanych oraz imigrantów. W tego typu przypadkach konieczne jest dostosowanie nauczania do indywidualnych potrzeb ucznia, a w przypadku uczniów-imigrantów słabo znających język włoski – zapewnienie wsparcia językowego.

Państwo zapewnia też prawo do edukacji tym uczniom, którzy nie są w stanie uczęszczać do szkoły – są przewlekle chorzy, hospitalizowani, przebywają w zakładach zamkniętych.

NAUCZYCIELE

Kształcenie nauczycieli do pracy w instytucjach edukacyjnych od przedszkoli po szkoły średnie drugiego stopnia odbywa się w instytucjach szkolnictwa wyższego w programach prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego magistra.

Programy kształcenia nauczycieli przedszkoli i szkół podstawowych różnią się od tych przeznaczonych dla nauczycieli szkół średnich.

Nauczyciele przedszkoli i szkół podstawowych muszą posiadać tytuł magistra świadczący o ukończeniu specjalnego 5-letniego programu studiów. Program obejmuje kształtowanie kompetencji merytorycznych (odnoszących się do nauczanego przedmiotu) oraz pedagogicznych, a także uwzględnia praktyki nauczycielskie od drugiego roku studiów.

Nauczyciele szkół średnich muszą mieć tytuł magistra uzyskany podczas studiów drugiego stopnia na uniwersytecie lub w uczelni artystycznej (uczelnie AFAM dla nauczycieli sztuk pięknych, muzyki i tańca). Program obejmuje kształtowanie kompetencji merytorycznych (odnoszących się do nauczanego przedmiotu). Po uzyskaniu wymaganych kwalifikacji przyszli nauczyciele powinni przystąpić do otwartego konkursu państwowego. Po uzyskaniu pozytywnego wyniku w konkursie kandydaci na nauczycieli szkół średnich rozpoczynają trzyletnie kształcenie, po ukończeniu którego (z wynikiem pozytywnym), można uzyskać stałą umowę o pracę.

Doskonalenie zawodowe nauczycieli jest obowiązkowe.

Włoski system edukacji i szkoleń obejmuje wczesną edukację i opiekę (dla dzieci w wieku 0-3 oraz 3-6 lat), szkolnictwo podstawowe, średnie, policealne oraz wyższe.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Wczesna edukacja i opieka dla dzieci poniżej 3-go roku życia jest oferowana przez system usług edukacyjnych (servizi educativi).

Wczesna edukacja i opieka dla dzieci w wieku 3 do 6 lat jest oferowana w przedszkolach (scuole dell’infanzia).

Powyższe usługi składają się na jeden zintegrowany system wczesnej edukacji i opieki stanowiący element systemu edukacji. Korzystanie z tego etapu edukacji jest nieobowiązkowe. Pomimo działania w ramach wspólnego systemu, wczesna edukacja i opieka dla dzieci w wieku poniżej 3 lat jest zapewniania przez władze regionalne na podstawie jednolitej legislacji dotyczącej regionów, a z kolei oferta dla dzieci w wieku 3- 6 lat jest organizowana pod nadzorem ministerstwa edukacji.

Wczesna edukacja i opieka dla dzieci w wieku 0-3 lat jest organizowana w żłobkach (nidi d’Infanzia). Żłobki pełnią, oprócz funkcji opiekuńczej odpowiadającej na potrzeby rodzin z małymi dziećmi, także funkcje edukacyjne, co jest regulowane prawem od roku 1971.

Publiczna wczesna edukacja i opieka jest prowadzona bezpośrednio przez władze lokalne, na podstawie ogólnych zaleceń sformułowanych dla poszczególnych regionów. Rodziny ponoszą koszty sprawowanej opieki. Poprzez stworzenie zintegrowanego systemu opieki dla dzieci w wieku od 0 do 6 lat ministerstwo edukacji przejęło odpowiedzialność za funkcjonowanie edukacji i opieki na tym poziomie i, miedzy innymi, przyznało władzom lokalnym środki przeznaczone na realizację zadań w tej dziedzinie.

Wczesna edukacja i opieka dla dzieci w wieku powyżej 3 lat jest organizowana w scuole dell’infanzia i jest bezpłatna. Ten etap wczesnej edukacji i opieki podlega ministerstwu edukacji, które opracowuje zalecenia edukacyjne, a także zapewnia środki finansowe i zasoby ludzkie, podczas gdy władze lokalne mają za zadanie zorganizowanie placówki edukacyjnej i jej wyposażenie. Wczesną edukację i opiekę mogą oferować, poza placówkami państwowymi, także placówki prowadzone przez władze lokalne oraz instytucje prywatne.

KSZTAŁCENIE OBOWIĄZKOWE

Kształcenie obowiązkowe rozpoczyna się w wieku lat 6 i trwa 10 lat, aż do ukończenia 16-tego roku życia. Obejmuje pierwszy etap kształcenia i pierwsze dwa lata etapu drugiego. Ostatnie dwa lata kształcenia obowiązkowego mogą być realizowane w szkole średniej drugiego stopnia lub w regionalnym systemie edukacji i szkoleń zawodowych.

Uczeń może realizować kształcenie obowiązkowe w szkole publicznej lub w szkole rodzicielskiej (scuole paritarie) lub, po spełnieniu pewnych warunków, w zwykłych szkołach prywatnych, lub w ramach edukacji domowej.

Dodatkowo, każdy uczeń ma prawo i obowiązek (diritto/dovere) kształcić się lub szkolić w systemie edukacji przez minimum 12 lat lub do momentu uzyskania kwalifikacji zawodowych w wieku lat 18.

Uczniowie 15-letni mogą także spełniać obowiązek szkolny w ostatnim roku kształcenia obowiązkowego w formie szkolenia praktycznego w miejscu pracy, na podstawie specjalnej umowy między regionem, ministerstwem pracy oraz związkami zawodowymi.

Obowiązkowość kształcenia odnosi się zarówno do obowiązku zapisania się do szkoły, jak również do obowiązkowego uczęszczania na zajęcia. Rodzice muszą zapewnić dzieciom możliwość uczęszczania do szkoły i ukończenie kształcenia obowiązkowego. Władze lokalne w miejscu zamieszkania ucznia i dyrekcja szkoły, do której uczeń uczęszcza nadzorują proces spełniania obowiązku szkolnego.

Po ukończeniu kształcenia obowiązkowego uczniowie, którzy nie planują kontynuacji nauki otrzymują świadectwo z wyszczególnieniem uzyskanych umiejętności.

Regulacje dotyczące kształcenia obowiązkowego dotyczą obywateli włoskich oraz cudzoziemców (zarówno z UE, jak i spoza) w wieku obowiązku szkolnego.

PIERWSZY ETAP KSZTAŁCENIA

Pierwszy etap kształcenia jest obowiązkowy i obejmuje edukację w szkole podstawowej i średniej pierwszego stopnia.

Uczniowie rozpoczynają 5-letnią edukację w szkole podstawowej (scuola primaria) w wieku lat 6.

Uczniowie rozpoczynają 3-letnią edukację w szkole średniej pierwszego stopnia (scuola secondaria di I grado) w wieku 11 lat.

Podczas pierwszego etapu kształcenia uczniowie przechodzą z jednego poziomu kształcenia na drugi bez przystępowania do egzaminów. Pod koniec pierwszego etapu kształcenia uczniowie przystępują do państwowych egzaminów końcowych, a ci którzy je zdali rozpoczynają naukę w ramach drugiego etapu kształcenia. Pierwsze dwa lata nauki w drugim etapie kształcenia są obowiązkowe.

DRUGI ETAP KSZTAŁCENIA

Drugi etap kształcenia obejmuje uczniów od 14. roku życia i oferuje dwie ścieżki:

• szkołę średnią drugiego stopnia
• regionalny system kształcenia zawodowego (IFP).

Dwa pierwsze lata drugiego etapu kształcenia są obowiązkowe.

SZKOŁA ŚREDNIA DRUGIEGO STOPNIA

Szkoła średnia drugiego stopnia (scuola secondaria di II grado) oferuje zarówno programy ogólnokształcące, jak i zawodowe. Nauka trwa 5 lat (od 14. do 19. roku życia).

Publiczne szkoły drugiego stopnia oferują zróżnicowane ścieżki kształcenia:

• Ścieżka ogólnokształcąca jest oferowana w liceach (licei). Jej celem jest przygotowanie uczniów do studiów wyższych oraz rynku pracy. Zapewnia uczniom odpowiednią wiedzę i kompetencje, jak również umiejętności kulturowe pozwalające na samodzielne wypracowanie podejścia krytycznego i planowania własnego życia, w tym kariery zawodowej.
• Ścieżka techniczna jest oferowana w instytutach technicznych (istituti tecnici). Zapewnia uczniom solidne podstawy z zakresu wiedzy naukowej i technicznej w branżach ekonomicznych i technicznych.
• Ścieżka zawodowa jest oferowana w instytucjach edukacji zawodowej (istituti professionali). Zapewnia uczniom solidne podstawy zawodowe i techniczne w branżach usługowych, przemysłowych i rzemieślniczych, ułatwiając tym samym dostęp do rynku pracy.

Na koniec szkoły średniej drugiego stopnia uczniowie, którzy z sukcesem zdali egzamin końcowy otrzymują świadectwo dające im wstęp na studia wyższe – uniwersyteckie oraz w artystycznych szkołach wyższych kształcących w dziedzinach sztuk pięknych, muzyki i tańca (Alta formazione artistica e musicale – AFAM), a także w wyższych szkołach technicznych (ITS) .

REGIONALNY SYSTEM KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO

Regionalny system kształcenia zawodowego (IFP) oferuje 3 lub 4-letnie kursy organizowane przez akredytowane agencje szkoleniowe lub szkoły średnie drugiego stopnia. Po ukończeniu kursu słuchacze otrzymują kwalifikacje, które dają im wstęp na regionalne kursy zawodowe drugiego szczebla, lub, po spełnieniu pewnych wymagań, na studia krótkiego cyklu w ramach szkolnictwa wyższego.

Kursy mogą być organizowane zarówno przez lokalne akredytowane instytucje szkoleniowe, jak i przez szkoły zawodowe drugiego stopnia w porozumieniu z tymi instytucjami.

Kursy obejmują szkolenia praktyczne np. w laboratoriach oraz praktyki zawodowe w zakładach pracy. Celem szkolenia jest ułatwienie słuchaczom dostępu do rynku pracy.

Po ukończeniu kursu słuchacze otrzymują kwalifikacje zawodowe dające wstęp na kursy zawodowe drugiego stopnia lub, po ukończeniu 4-letnich programów kształcenia – na studia wyższe.

 

KSZTAŁCENIE POLICEALNE

Kształcenie policealne oferowane jest w ramach zaawansowanych programów kształcenia i szkoleń zawodowych (IFTS) oraz w ramach kształcenia zawodowego zarządzanego przez władze regionalne.

Zaawansowane programy kształcenia i szkoleń zawodowych (IFTS) mają na celu głównie oferowanie kształcenia w ramach specjalizacji zawodowych na poziomie szkolnictwa policealnego, które spełniają wymogi rynku pracy – zarówno w sektorze publicznym, jak i niepublicznym.

Regiony są odpowiedzialne za organizowanie krótkich kursów zawodowych (400-800 godzin) przeznaczonych dla osób z kwalifikacjami uzyskanymi w regionalnym lub państwowym systemie szkoleń zawodowych. Kursy te zwane są kursami zawodowymi „drugiego stopnia”.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Kształcenie w ramach systemu szkolnictwa wyższego oferują następujące typy instytucji:

• Uniwersytety (w tym politechniki);
• Artystyczne szkoły wyższe kształcące w dziedzinach sztuk pięknych, muzyki i tańca (Alta formazione artistica, musicale e coreutica – AFAM);
• Szkoły wyższe dla tłumaczy (językowe) (Scuole superiori per mediatori linguistici – SSML);
• Wyższe szkoły techniczne (Istituti tecnici superiosi – ITS).

Wstęp na studia uniwersyteckie oraz do programów oferowanych przez AFAM i SSML jest otwarty wyłącznie dla uczniów posiadających świadectwo ukończenia szkoły średniej drugiego stopnia. Ministerstwo edukacji oraz poszczególne uczelnie ustalają zasady rekrutacji na studia.

Programy kształcenia w wyższych szkołach technicznych (ITSs) są otwarte dla uczniów posiadających świadectwo ukończenia szkoły średniej drugiego stopnia oraz tych, którzy ukończyli 4-letni regionalny kurs zawodowy oraz dodatkowy roczny kurs w systemie kształcenia i szkolenia technicznego na poziomie wyższym (IFTS). ITS oferują studia wyższe krótkiego cyklu prowadzące do uzyskania tytułu licencjata (wg założeń struktury bolońskiej).

Uniwersytety oraz instytuty AFAM oferują program studiów pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia wg struktury bolońskiej i przyznają odpowiednie kwalifikacje. Studia pierwszego i drugiego stopnia na uniwersytetach prowadzą do uzyskania kwalifikacji laurea i laurea magistrale. Instytuty AFAM nadają kwalifikacje Diploma accademico di primo livello oraz Diploma accademico di secondo livello.

Dodatkowo, uniwersytety oraz instytuty AFAM organizują kursy prowadzące do uzyskania kwalifikacji poza strukturą bolońską.

Wyższe instytuty techniczne (ITSs) to wysoce specjalistyczne szkoły techniczne oferujące krótkie programy kształcenia w sektorach technicznych i technologicznych. W zasadzie kursy tego typu trwają 4 semestry i prowadzą do uzyskania kwalifikacji “wyższego technika” (Diploma di tecnico superiore).

 

EDUKACJA DOROSŁYCH

Edukacja dorosłych obejmuje wszystkie działania prowadzące do rozwoju kulturalnego, zmiany kwalifikacji oraz mobilności zawodowej dorosłych. Do edukacji dorosłych zalicza się także kształcenie w szkołach dla dorosłych (istruzione degli adulti), które odnosi się wyłącznie do zdobywania nowych kwalifikacji oraz nabywania umiejętności podstawowych (czytania) oraz do kursów języka włoskiego. Ten typ kształcenia podlega Ministerstwu Edukacji, Szkolnictwa Wyższego i Nauki, i jest finansowany ze środków publicznych oraz oferowany bezpłatnie słuchaczom (w wieku 16 lat i starszym).

Edukacja dorosłych jest prowadzona w ośrodkach edukacji dorosłych (Centri provinciali per l’istruzione degli adulti – CPIA) oraz w szkołach średnich drugiego stopnia.

System oferuje:

• Kursy na poziomie pierwszym , organizowane przez CPIA, prowadzące do uzyskania kwalifikacji z poziomu pierwszego i certyfikowania umiejętności podstawowych uzyskiwanych na koniec kształcenia obowiązkowego realizowanego w nurcie edukacji zawodowej i technicznej;
• Kursy na poziomie drugim, prowadzone rzez szkoły średnie drugiego stopnia, prowadzące do uzyskania świadectwa ukończenia szkoły (zawodowej, technicznej lub artystycznej);
• Kursy czytania i języka włoskiego dla dorosłych cudzoziemców prowadzone przez CPIA, prowadzące do uzyskania kompetencji w zakresie języka włoskiego przynajmniej na poziomie A2.

Kursy tego typu są również oferowane w zakładach zamkniętych.