Szwecja

Szwecja to konstytucyjna monarchia parlamentarna, na czele której stoi król. Jest państwem unitarnym, podzielonym na 20 regionów administracyjnych i 290 gmin. Stolicą jest największe miasto - Sztokholm. Kraj liczy 10,4 mln mieszkańców, Populacja jest nierównomiernie rozmieszczona z uwagi na niesprzyjające warunki klimatyczne na północy kraju, większość ludzi mieszka w jego południowej części.

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

Publiczny system szkolnictwa obejmuje następujące typy placówek i szkół:

• Przedszkole (förskolan)
• Klasa przedszkolna (przygotowująca do nauki w szkole) (förskoleklassen)
• Szkoła obowiązkowa (grundskolan)
• Szkoła średnia drugiego stopnia (gymnasieskolan)
• Szkoła dla uczniów z trudnościami w uczeniu się (särskolan)
• Szkoła dla uczniów z wadami słuchu (specialskolan)
• Szkoła lapońska (sameskolan)

Prawie połowa ludności Szwecji korzysta z jakiejś formy zorganizowanej edukacji. Edukacja, od przedszkola po szkolnictwo wyższe, jest bezpłatna. Wydatki na edukację w stosunku do PKB w Szwecji są jednymi z najwyższych w UE.

Ogólnym celem systemu edukacji w Szwecji jest zbudowanie solidnych podstaw dla uczenia się przez całe życie. Wyraża się to na przykład w treściach programów nauczania dla szkół obowiązkowych i średnich II stopnia. Szwecja posiada również wszechstronny system edukacji dorosłych, oparty o sieć ośrodków o zróżnicowanej ofercie edukacyjnej, w tym tzw. liberalnej edukacji dorosłych (folkbildning) oferowanej przez wyższe szkoły ludowe.

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

System edukacji w Szwecji jest zdecentralizowany, oparty na celach i efektach uczenia się określanych na szczeblu centralnym. Legislacja regulująca funkcjonowanie edukacji na wszystkich poziomach jest ustalana na poziomie rządowym.

Gminy (kommuner) są natomiast odpowiedzialne za organizację i prowadzenie kształcenia, które obejmuje:

• przedszkola (förskola)
• klasy przedszkolne przygotowujące do nauki w szkole (förskoleklass)
• szkoły obowiązkowe (jednolita struktura obejmująca kształcenie na poziomie szkoły podstawowej i średniej pierwszego stopnia, ISCED 1 i 2) (grundskola)
• szkoły średnie drugiego stopnia (gymnasieskola).

Ponadto gminy zapewniają:

• ofertę uczenia się dorosłych (kommunal vuxenutbildning, Komvux)
• naukę szwedzkiego dla imigrantów (svenskaundervisning för invandrare, sfi)
• funkcjonowanie lokalnego centrum edukacyjno-rekreacyjnego (fritidshem).

Większa część finansowania szkół na tych poziomach, w tym dotowanych szkół niepublicznych (fristående skolor), pochodzi z wpływów podatkowych na poziomie lokalnym (gminnym/ komunalnym). Szkoły niepubliczne są dostępne dla wszystkich i realizują te same programy nauczania, co szkoły publiczne.

Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych (Utbildningsdepartamentet) ponosi odpowiedzialność za zarządzanie szwedzkim systemem edukacji. Edukacja administrowana na poziomie krajowym obejmuje:

• szkoły lapońskie (sameskolan)
• szkoły dla uczniów niedosłyszących (specialskolan)
• instytucje szkolnictwa wyższego.

Cała pozostała edukacja jest zarządzana na poziomie lokalnym.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

EDUKACJA OBOWIĄZKOWA

Obowiązek szkolny obejmuje dzieci w wieku od 7 do 16 lat. Większość dzieci rozpoczyna naukę w roku, w którym kończą 7 lat, jednak wiek rozpoczęcia edukacji może wahać się od 6 do 8 lat, w zależności od decyzji rodziców lub opiekunów dziecka. Obowiązek uczęszczania do szkoły trwa 9 lat, niezależnie od wieku rozpoczęcia nauki.

EDUKACJA PRZEDSZKOLNA

Wczesną edukację i opiekę nad dziećmi dzieli się na 2 rodzaje:

• opieka w jednolitych placówkach wczesnej edukacji i opieki (förskola) dostępna dla dzieci w wieku od 1 do 5 lat. W ostatnim roku, przed rozpoczęciem nauki w szkole podstawowej, 6-letnie dzieci uczęszczają do obowiązkowych klas przedszkolnych (förskoleklass). Wszystkie dzieci mają prawo do bezpłatnej opieki przedszkolnej przez co najmniej 525 godzin rocznie (około 15 godzin tygodniowo) od semestru jesiennego, kiedy kończą trzy lata.
• opieka pedagogiczna (pedagogisk omsorg), która jest prowadzona przez opiekunów do dzieci i może być zorganizowana na różne sposoby (tj. w domach opiekunek lub w innych miejscach). Wiele władz lokalnych oferuje również usługi wczesnej edukacji i opieki w otwartych przedszkolach (öppen förskola), do których rodzice przychodzą z dziećmi, gdy mają taką potrzebę.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Nauka w 9-letniej szkole podstawowej zazwyczaj obejmuje klasę przedszkolną (dla dzieci 5-6 letnich). Istnieją też szkoły obejmujące wyłącznie klasy od 5/6 do 9. Coraz więcej gmin organizuje realizację całego obowiązku szkolnego w tej samej placówce, aby integrować dzieci na różnych etapach edukacji i promować jej ogólnokształcący charakter.

Dzieci są zapisywane do klas według wieku. Klasy łączone (1-2, 1-3, 2-3, 4-5 itd.) są powszechne tam, gdzie jest mało dzieci. Liczba uczniów przypadających na nauczyciela lub uczniów w klasie nie jest uregulowana na poziomie krajowym.

Wychowawca klasy najczęściej uczy wszystkich przedmiotów w klasach 1-3, ale na tym etapie są również zatrudnianiu nauczyciele specjalizujący się w przedmiotach takich jak muzyka czy wychowanie fizyczne. W klasach 4-5 nauczycieli jest więcej (uczą języków - szwedzkiego i angielskiego, matematyki, rzemiosła, wychowania fizycznego, sztuki i muzyki). W klasach 6-7 uczniowie często zmieniają szkołę na większą. Nauczyciele nauczający w tych klasach szkoły obowiązkowej specjalizują się w dwóch lub trzech przedmiotach.

Świadectwo ukończenia szkoły obowiązkowej (grundskolan) wydawane jest na zakończenie obowiązkowej nauki i zawiera wykaz ocen końcowych ucznia. Oceny na świadectwie ukończenia szkoły wystawionym w 9 roku nauki są ustalane na podstawie ogólnokrajowych kryteriów oceniania ustalonych dla programu nauczania każdego przedmiotu. Możliwe jest uzyskanie świadectwa ukończenia szkoły poprzez udział w programach kształcenia dorosłych.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Szkolnictwo średnie II stopnia (gymnasieskolan) obejmuje uczniów w wieku od 16 do 19 lat. Wszystkie programy szkół średnich drugiego stopnia opierają się na tych samych 8 obowiązkowych przedmiotach, zwanych przedmiotami podstawowymi. Są to:

• język szwedzki / szwedzki jako drugi język
• język angielski
• matematyka
• nauki społeczne
• religia
• nauki ścisłe
• wychowanie fizyczne i zdrowie
• historia

W szkołach średnich II stopnia nie ma egzaminu końcowego. Każdy uczeń otrzymuje świadectwo ukończenia szkoły zawierające podsumowanie ocen według przedmiotów. Aby otrzymać świadectwo ukończenia szkoły (slutbetyg) w ramach krajowego lub specjalnie opracowanego programu, uczeń musi uzyskać oceny ze wszystkich przedmiotów, a także z indywidualnej pracy projektowej. 

Uczniowie, którzy uczestniczyli w programie zawodowym na poziomie szkoły średniej II stopnia, mają prawo do kształcenia dorosłych na poziomie szkoły średniej II stopnia w celu zdobycia kwalifikacji uprawniających ich do rozpoczęcia studiów wyższych.

SZKOLNICTWO POLICEALNE

Szkolnictwo policealne w Szwecji ma głównie charakter zawodowy i przygotowuje uczniów do wejścia na rynek pracy. Ta forma edukacji nazywana jest wyższym szkolnictwem zawodowym (yrkeshögskola) i jest prowadzona i regulowana w ścisłej współpracy z pracodawcami i przemysłem. Nauczanie koncentruje się na zawodach i branżach. Programy składają się z zajęć praktycznych w miejscu pracy (lärande i arbete, LIA). Programy są ciągle dostosowywane do zmieniającej się sytuacji na rynku pracy.

Obecnie obowiązująca struktura dla szkół średnich II stopnia (gymnasieskolan) obejmuje 18 ogólnokrajowych programów, w tym 6 programów przygotowujących do studiów wyższych i 12 programów zawodowych. 5 programów wprowadzających jest indywidualnie dostosowanych do potrzeb uczniów.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

W Szwecji funkcjonuje 48 uczelni oferujących studia wyższe i prowadzących badania naukowe. Uczelnie dzielą się na 4 różne kategorie:

• uniwersytety (universitet)
• kolegia uniwersyteckie (högskolor)
• kolegia uniwersyteckie sztuk pięknych i stosowanych (konstnärliga högskolor)
• inne niezależne instytucje szkolnictwa wyższego (enskilda utbildningsanordnare).

Uczelnie mogą prowadzić zajęcia w formie kursów lub w ramach programu studiów prowadzącego do uzyskania tytułu/ stopnia naukowego. Efekty kształcenia w ramach kursu lub programu studiów są oceniane za pomocą punktów ECTS. Studia stacjonarne (w pełnym wymiarze) zakładają zdobycie min. 60 ECTS w ciągu jednego roku. O organizacji studiów decydują uczelnie.

W wyniku procesu bolońskiego w szkolnictwie wyższym obowiązują przepisy dotyczące trójstopniowej struktury. Struktura ta zastąpiła poprzedni system i jest jedyną obowiązującą dla wszystkich uczelni. Trójstopniowy system ma na celu poprawę międzynarodowej porównywalności szwedzkiej edukacji, zgodnie z zamierzeniami procesu bolońskiego. Również system punktów kredytowych zgodny z ECTS jest obecnie obowiązkowy.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Edukacja dorosłych prowadzona przez gminy obejmuje:

• kommunal vuxenutbildning – ofertę uczenia się dorosłych
• särskild utbildning för vuxna – zajęcia specjalne dla dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną
• sfi – Swedish for immigrants – naukę szwedzkiego dla imigrantów

Ponadto dostępna jest oferta kształcenia zawodowego na poziomie wyższym (yrkeshögskola) – programy kształcenia i szkolenia na poziomie pomaturalnym, w ramach których część nauczania jest realizowana w miejscu pracy. Wyższe kształcenie zawodowe jest organizowane przez gminy, kolegia uniwersyteckie oraz firmy szkoleniowe. W lipcu 2009 roku utworzono Szwedzką Narodową Agencję ds. Wyższego Kształcenia Zawodowego (Myndigheten för yrkeshögskolan) w celu opracowania i nadzorowania tej formy kształcenia zawodowego finansowanego ze środków publicznych. Rolą Agencji jest m.in. ustanowienie wspólnych ram prawnych uzgodnionych i przestrzeganych przez organizatorów kształcenia i szkolenia zawodowego.

Sektor liberalnej edukacji dorosłych (folkbildning) prowadzi edukację dorosłych w ludowych szkołach wyższych (folkhögskolor) i stowarzyszeniach zajmujących się edukacją dorosłych (studieförbund). Niektóre kursy w ludowych szkołach wyższych i część edukacji w ramach programów uzupełniających i szkoleniowych są pod względem treści porównywalne z programami oferowanymi w ramach wyższego szkolnictwa zawodowego.

Szwedzkie publiczne służby zatrudnienia (Arbetsförmedlingen) są odpowiedzialne za szkolenia na rynku pracy przeznaczone głównie dla bezrobotnych dorosłych, którzy potrzebują przekwalifikowania lub dalszego szkolenia i edukacji.

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Podstawową zasadą szwedzkiej edukacji jest "szkoła dla wszystkich" - dostęp do równej edukacji (bez względu na pochodzenie, warunki czy potrzeby). Wszyscy uczniowie mają prawo do indywidualnego trybu nauczania, wsparcia edukacyjnego i poradnictwa w zależności od ich potrzeb.

Edukacja włączająca jest realizowana w ramach edukacji ogólnodostępnej, ale także w:

• szkole obowiązkowej dla uczniów z niepełnosprawnościami intelektualnymi (anpassad grundskola)
• szkole specjalnej (specialskolan)
• szkole średniej II stopnia dla uczniów z niepełnosprawnościami intelektualnymi (anpassad gymnasieskola)
• gminnej szkole dla dorosłych z niepełnosprawnościami intelektualnymi na poziomie podstawowym i średnim II stopnia (komvux som anpassad utbildning).

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych i specjalnych placówek edukacyjnych, 2020/21

(-) nie dotyczy
^a ISCED= International Standard Classification of Education

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation