Szwecja

Prawie połowa ludności Szwecji korzysta z jakiejś formy zorganizowanej edukacji. Edukacja, od przedszkola po szkolnictwo wyższe, jest bezpłatna. Wydatki na edukację w stosunku do PKB w Szwecji są jednymi z najwyższych w UE.

DECENTRALIZACJA SYSTEMU EDUKACJI

System edukacji w Szwecji jest zdecentralizowany, oparty na celach i efektach uczenia się określanych na szczeblu centralnym. Ramy prawne funkcjonowania edukacji na wszystkich poziomach są ustalane na poziomie rządowym.

Gminy (kommuner) są natomiast odpowiedzialne za organizację i prowadzenie kształcenia, które obejmuje:

• przedszkola (förskola)
• klasy przedszkolne przygotowujące do nauki w szkole (förskoleklass)
• szkoły obowiązkowe (jednolita struktura obejmująca kształcenie na poziomie szkoły podstawowej i średniej pierwszego stopnia, ISCED 1 i 2) (grundskola)
• szkoły średnie drugiego stopnia (gymnasieskola)

Ponadto gminy zapewniają:

• ofertę uczenia się dorosłych (kommunal vuxenutbildning, Komvux)
• naukę szwedzkiego dla imigrantów (svenskaundervisning för invandrare, sfi)
• funkcjonowanie lokalnego centrum edukacyjno-rekreacyjnego (fritidshem)

Większa część finansowania szkół na tych poziomach, w tym dotowanych szkół niepublicznych (fristående skolor), pochodzi z wpływów podatkowych na poziomie lokalnym (gminnym/ komunalnym). Szkoły niepubliczne są dostępne dla wszystkich i realizują te same programy nauczania, co szkoły publiczne.

Do systemu szkolnictwa wyższego należą państwowe uniwersytety (universitet) i państwowe kolegia uniwersyteckie (högskolor), a także instytucje prywatne. Niektóre uczelnie niepubliczne otrzymują dotacje państwowe. Instytucje te, obok gmin, regionów i niezależnych instytucji edukacyjnych oferują także kształcenie na poziomie wyższym zawodowym (yrkeshögskolan). Każdego roku Szwedzka Narodowa Agencja ds. Wyższego Kształcenia Zawodowego (Myndigheten för yrkeshögskolan) przyjmuje wnioski od placówek edukacyjnych, które ubiegają się o włączenie ich programów kształcenia do oferty szwedzkiego wyższego szkolnictwa zawodowego. Zatwierdzone wnioski są ważne przez 2-5 tzw. rund edukacyjnych, po których instytucja musi ponownie wnioskować o zatwierdzenie programu.

UCZENIE SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE

Ogólnym celem systemu edukacji w Szwecji jest zbudowanie solidnych podstaw dla uczenia się przez całe życie. Wyraża się to na przykład w treściach programów nauczania dla szkół obowiązkowych i średnich II stopnia. Szwecja posiada również kompleksowy system edukacji dorosłych, oparty o sieć ośrodków o zróżnicowanej ofercie edukacyjnej, w tym tzw. liberalnej edukacji dorosłych (folkbildning) oferowanej przez wyższe szkoły ludowe.

Szkolnictwo wyższe i wyższe zawodowe jest bezpłatne, a obywatele Szwecji mają prawo do otrzymywania wsparcia finansowego na naukę (studiemedel ) do ukończenia 56. roku życia. System wsparcia finansowego na naukę jest jednakowy dla wszystkich, a wsparcie jest przyznawane niezależnie od sytuacji finansowej rodziców lub rodziny słuchacza.

ZAWÓD NAUCZYCIELA

Obecnie programy kształcenia nauczycieli w Szwecji obejmują cztery różne stopnie zawodowe:

• dyplom z zakresu edukacji przedszkolnej
• dyplom z zakresu kształcenia w szkole obowiązkowej
• dyplom z zakresu edukacji przedmiotowej
• dyplom z zakresu kształcenia zawodowego

Zawód nauczyciela od wielu lat boryka się ze spadkiem prestiżu zawodowego. W ostatnich latach rząd zainicjował kilka reform w celu poprawy statusu zawodu nauczyciela i zwiększenia liczby kandydatów do programów kształcenia nauczycieli.

Publiczny system szkolnictwa obejmuje następujące typy placówek i szkół:

• Przedszkole (förskolan)
• Klasa przedszkolna (przygotowująca do nauki w szkole) (förskoleklassen)
• Szkoła obowiązkowa (grundskolan)
• Szkoła średnia drugiego stopnia (gymnasieskolan)
• Szkoła dla uczniów z trudnościami w uczeniu się (särskolan)
• Szkoła dla uczniów z wadami słuchu (specialskolan)
• Szkoła lapońska (sameskolan)

Oferta publicznej edukacji dorosłych obejmuje:

• kommunal vuxenutbildning – ofertę uczenia się dorosłych organizowaną przez gminy
• särskild utbildning för vuxna – zajęcia specjalne dla dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną lub nabytym uszkodzeniem mózgu
• sfi – Swedish for immigrants – naukę szwedzkiego dla imigrantów
• folkbildning – edukację dorosłych prowadzoną przez tzw. szkoły ludowe

System szkolnictwa wyższego obejmuje uniwersytety i kolegia uniwersyteckie. Oba typy uczelni mają równoważny status w zakresie studiów licencjackich.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

 

KSZTAŁCENIE OBOWIĄZKOWE – SZKOLNICTWO PODSTAWOWE I ŚREDNIE PIERWSZEGO STOPNIA (JEDNOLITA STRUKTURA)

Obowiązkowe kształcenie obejmuje szkołę obowiązkową (grundskolan), dla dzieci z północy kraju mówiących w języku lapońskim – szkołę lapońską (sameskolan), szkoły dla uczniów niedosłyszących (specialskolan) oraz edukację dla uczniów z trudnościami w uczeniu się (grundsärskolan).

Gminy są zobowiązane do organizowania zajęć przedszkolnych przygotowujących do nauki w szkole (förskoleklass) dla wszystkich dzieci w wieku sześciu lat. Udział w tych zajęciach jest obowiązkowy.

Zgodnie z Ustawą o edukacji dziewięć lat nauki w szkole jest obowiązkowe dla wszystkich dzieci w wieku od 7 do 16 lat. Ustawa o edukacji stanowi, że dzieci i młodzież mają zagwarantowane prawo do edukacji w systemie szkolnym. Większość dzieci rozpoczyna naukę w roku, w którym kończą siedem lat, jednak wiek rozpoczęcia edukacji jest elastyczny i może wahać się od sześciu do ośmiu lat, w zależności od życzenia rodziców lub opiekunów dziecka. Obowiązek uczęszczania do szkoły trwa dziewięć lat, niezależnie od wieku rozpoczęcia kształcenia.

Od stycznia 2002 r. prawo do nauki obejmuje również dzieci ubiegające się o azyl oraz dzieci w podobnej sytuacji . Dzieci te mają dostęp do zajęć przedszkolnych oraz opieki i edukacji szkolnej w publicznym systemie oświaty na praktycznie takich samych warunkach, jak dzieci zamieszkałe w Szwecji.

Obecnie obowiązująca ustawa o edukacji (Skollagen) weszła w życie jesienią 2011 r. W związku z tym od jesieni 2011 r. w systemie edukacji  funkcjonują aktualnie obowiązujące podstawy programowe (Läroplan för grundskolan, förskoleklassen och fritidshemmet). Obejmują one szkołę obowiązkową (grundskola), klasy przedszkolne (förskoleklass) i centra edukacyjno-rekreacyjne (fritidshem). Ponadto istnieją nowe programy nauczania dla szkół dla uczniów z wadami słuchu (specialskola) i szkół dla uczniów z trudnościami w uczeniu się (grundsärskola). W 1998 roku przedszkole (förskola) otrzymało swój pierwszy ogólnokrajowy program nauczania, który został zastąpiony nowym w 2018 roku (Läroplan för förskolan).

Szkoły na poziomie obowiązkowym są finansowane z dotacji pochodzących z gmin macierzystych uczniów oraz z dotacji państwowych, tj. są bezpłatne dla uczniów, co obejmuje również posiłki szkolne, przybory szkolne i niezbędny sprzęt oraz, w razie potrzeby, dojazdy do szkoły.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE DRUGIEGO STOPNIA

Obecnie obowiązująca struktura dla szkół średnich drugiego stopnia (gymnasieskolan) została wprowadzona 1 lipca 2011 r. Dotychczasowe 17 ogólnokrajowych programów kształcenia zastąpiono 18 ogólnokrajowymi programami, które obejmują 6 programów przygotowawczych do szkolnictwa wyższego i 12 programów zawodowych. Wdrożono pięć programów wprowadzających, indywidualnie dostosowanych do potrzeb uczniów. Historia została wprowadzona jako wspólny przedmiot podstawowy dla wszystkich programów.

Wszystkie programy szkół średnich drugiego stopnia opierają się na tych samych ośmiu obowiązkowych przedmiotach, zwanych przedmiotami podstawowymi. Są to język szwedzki / szwedzki jako drugi język, język angielski, matematyka, wychowanie obywatelskie, religia, nauki ścisłe, wychowanie fizyczne i zdrowie oraz zajęcia artystyczne. Oprócz tego uczniowie uczą się innych przedmiotów objętych programem.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Szkolnictwo wyższe obejmuje kursy i programy oferowane przez uczelnie. Kursy można realizować osobno lub w ramach programu studiów prowadzącego do uzyskania tytułów/ stopni naukowych. Efekty kształcenia w ramach kursu lub programu studiów są mierzone za pomocą punktów kredytowych, zgodnie z systemem ECTS. Studia stacjonarne (w pełnym wymiarze) zakładają zdobycie min. 60 punktów w ciągu jednego roku. O organizacji studiów decydują uczelnie.

W wyniku procesu bolońskiego od lipca 2007 r. obowiązują przepisy dotyczące trójstopniowej struktury szkolnictwa wyższego. Struktura ta zastąpiła poprzedni system i jest jedyną obowiązującą strukturą dla wszystkich uczelni. Trójstopniowy system ma na celu poprawę międzynarodowej porównywalności szwedzkiej edukacji, zgodnie z zamierzeniami procesu bolońskiego. Również system punktów kredytowych zgodny z ECTS jest obecnie obowiązkowy.

 

EDUKACJA DOROSŁYCH

 Edukacja dorosłych prowadzona przez gminy obejmuje:

• kommunal vuxenutbildning – ofertę uczenia się dorosłych
• särskild utbildning för vuxna – zajęcia specjalne dla dorosłych z niepełnosprawnością intelektualną lub nabytym uszkodzeniem mózgu
• sfi – Swedish for immigrants – naukę szwedzkiego dla imigrantów

Ponadto dostępna jest oferta kształcenia zawodowego na poziomie wyższym (yrkeshögskola) – programy kształcenia i szkolenia na poziomie pomaturalnym, w ramach których część czasu nauczania jest realizowana w miejscu pracy. Wyższe kształcenie zawodowe jest organizowane przez gminy, kolegia uniwersyteckie oraz firmy szkoleniowe. W lipcu 2009 r. utworzono Szwedzką Narodową Agencję ds. Wyższego Kształcenia Zawodowego (Myndigheten för yrkeshögskolan) w celu opracowania i nadzorowania tej formy kształcenia zawodowego finansowanego ze środków publicznych. Rolą Agencji jest m.in. ustanowienie wspólnych ram prawnych uzgodnionych i przestrzeganych przez organizatorów kształcenia i szkolenia zawodowego.

Wyższe kursy zawodowe (HVEC) obejmują szeroki zakres dziedzin zawodowych, które mają jeden wspólny cel – zapewnienie zaawansowanego kształcenia zawodowego, dostosowanego do potrzeb rynku pracy. Projektując kursy HVEC przyjęto nowoczesne podejście, w którym nauka teoretyczna jest połączona z praktyką zawodową w miejscu pracy. HVEC mają służyć osobom poszukującym pracy i branżom, w których istnieje zapotrzebowanie na kompetencje i siłę roboczą. Przedsiębiorstwa i sektor biznesowy od samego początku współpracują przy projektowaniu i opracowywaniu kursów, m.in. treści kształcenia są ustalane wspólnie. Kursy zawodowe HVEC trwają co najmniej sześć miesięcy, a postępy i wyniki uczestników są oceniane i uznawane za pomocą certyfikatu / dyplomu potwierdzającego umiejętności absolwentów.

Sektor liberalnej edukacji dorosłych (folkbildning) prowadzi edukację dorosłych w ludowych szkołach wyższych (folkhögskolor) i stowarzyszeniach zajmujących się edukacją dorosłych (studieförbund). Niektóre kursy w ludowych szkołach wyższych i część edukacji w ramach programów uzupełniających i programów szkoleniowych są pod względem treści porównywalne z programami oferowanymi w ramach wyższego szkolnictwa zawodowego.

Szwedzkie publiczne służby zatrudnienia (Arbetsförmedlingen) są odpowiedzialne za szkolenia na rynku pracy (arbetsmarknadsutbildning) przeznaczone głównie dla bezrobotnych dorosłych, którzy potrzebują przekwalifikowania lub dalszego szkolenia i edukacji.