Słowacja

Nauka w publicznych szkołach podstawowych i średnich w Słowacji jest bezpłatna. Studia wyższe są również bezpłatne dla studentów dziennych, pod warunkiem, że nie przekraczają standardowego czasu ich trwania. Szkoły prywatne i kościelne mogą pobierać opłaty za naukę.

Językiem edukacji szkolnej jest język słowacki, ale powstają również szkoły z wykładowym językiem mniejszości lub grupy etnicznej. Oprócz języka państwowego, kształcenie odbywa się również w języku węgierskim, ukraińskim, bułgarskim, rusińskim i niemieckim.

Edukacja we wszystkich typach szkół (ISCED 0-3) odbywa się na podstawie państwowych programów, które określają obowiązkowe treści nauczania. Programy te są publikowane przez Ministerstwo Edukacji, Nauki, Badań Naukowych i Sportu Republiki Słowackiej (Ministerstvo školstva, vedy, výskumu a športu Slovenskej republiky).

System szkolnictwa obejmuje również podstawowe szkoły artystyczne i szkoły językowe, które zapewniają, oprócz ogólnokształcącego, również kształcenie w zakresie sztuki i języków obcych.

Wszyscy nauczyciele szkół podstawowych i średnich oraz nauczyciele akademiccy muszą posiadać tytuł magistra.

Za opracowanie treści, celów i metod kształcenia odpowiada Ministerstwo Edukacji, Nauki, Badań i Sportu Republiki Słowackiej, centralny organ administracji publicznej do spraw edukacji. Samorząd lokalny (gmina) jest odpowiedzialny za większość placówek edukacji przedszkolnej, podstawowej i średniej I stopnia na Słowacji. Władze regionalne są odpowiedzialne za organizację kształcenia na poziomie średnim II stopnia. Wszystkie szkoły prowadzące kształcenie na poziomie podstawowym i średnim mają osobowość prawną. Dyrektor szkoły jest odpowiedzialny za przestrzeganie obowiązujących przepisów prawa, realizację państwowych i szkolnych programów nauczania, za jakość pracy szkoły oraz za efektywne zarządzanie podległą sobie placówką.

Uczelnie są instytucjami niezależnymi kierującymi przebiegiem i profilem oferowanego przez siebie kształcenia i prowadzonych badań, odpowiadają za swój rozwój, finanse oraz własną organizację wewnętrzną. Ustawa określa zakres autonomii szkół wyższych.

Finansowanie szkół ma charakter normatywny. Budżet państwa przeznacza środki finansowe dla szkół w zależności od liczby uczniów, liczebności kadry i potrzeb ekonomicznych instytucji. Oprócz szkół publicznych z budżetu państwa finansowane są również szkoły prywatne i kościelne.

Monitorowanie jakości kształcenia na poziomie podstawowym i średnim odbywa się poprzez proces ewaluacji wewnętrznej i zewnętrznej. Każda szkoła przeprowadza ewaluację wewnętrzną w formie samooceny; ewaluację zewnętrzną prowadzą instytucje zewnętrzne – Państwowa Inspekcja Szkolna (Štátna školská inšpekcia) oraz Narodowy Instytut Certyfikowanego Pomiaru w Edukacji (Národný ústav certifikovaných meraní vzdelávania). Za zewnętrzne zapewnianie jakości w szkolnictwie wyższym odpowiada Słowacka Agencja Akredytacyjna Szkolnictwa Wyższego (SK) (Slovenská akreditačná agentúra pre vysoké školstvo).

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Opieka nad dziećmi w wieku od 6 miesięcy do 3 lat jest sprawowana przez żłobki (detské jasle). Żłobki są zakładane przez gminy (mogą być również prowadzone przez podmioty prywatne lub kościół), ten typ instytucji nie należy do systemu edukacji.

Edukacja przedszkolna jest pierwszym etapem systemu edukacyjnego. Jest prowadzona przez przedszkola (materské školy) dla dzieci w wieku 3-6 lat.

KSZTAŁCENIE OBOWIĄZKOWE

Zgodnie z ustawą o edukacji w Republice Słowackiej obowiązek szkolny rozpoczyna się w wieku 6 lat i trwa 10 lat, aż do końca roku szkolnego, w którym uczeń kończy 16 lat. Jeżeli dziecko, które ukończyło 6 lat, nie osiągnie odpowiedniego etapu rozwoju fizycznego lub umysłowego, by móc rozpocząć edukację szkolną, opiekun dziecka (z inicjatywy własnej bądź zgodnie z sugestią placówki przedszkolnej) może złożyć wniosek o odroczenie rozpoczęcia obowiązku szkolnego o jeden rok szkolny, po zbadaniu dziecka przez odpowiednią poradnię (psychologiczną).

Od 2002 r. istnieje możliwość tworzenia klasy zerowej w szkole podstawowej dla dzieci, które ukończyły 6 lat, ale nie osiągnęły jeszcze dojrzałości szkolnej, np. ze względu na pochodzenie ze środowisk defaworyzowanych, a co za tym idzie brak warunków (np. społecznych, ekonomicznych czy kompetencji językowych) do opanowania w ciągu jednego roku szkolnego treści nauczania wymaganych w klasie pierwszej szkoły podstawowej.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE I ŚREDNIE I STOPNIA

W wieku 6 lat dzieci rozpoczynają naukę w szkole podstawowej, która obejmuje zarówno szkołę podstawową, jak i średnią I stopnia, połączone w 9-letnią jednolitą strukturę. Szkoła podstawowa (základné školy) składa się z dwóch etapów:

• 1 etap – klasy 1-4 (ISCED 1) oraz
• 2 etap – klasy 5-9 (ISCED 2).

Po pomyślnym ukończeniu szkoły podstawowej uczniowie kontynuują realizację obowiązku szkolnego w pierwszej klasie szkoły średniej.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE II STOPNIA

Nauka w szkole średniej II stopnia rozpoczyna się w wieku 15 lat. Szkoły na tym poziomie dzielą się na ogólnokształcące, zawodowe i artystyczne. Cztero-, pięcio- lub ośmioletnie gimnazja (11-18 lat) to szkoły ogólnokształcące. Oprócz średniego kształcenia zawodowego II stopnia, średnie szkoły zawodowe II stopnia (stredné odborné školy) realizują programy policealne i wyższe zawodowe. Nauka w średnich szkołach zawodowych trwa od dwóch do pięciu lat. Konserwatoria (konzervatória) są specyficznym typem szkoły prowadzącej kształcenie artystyczne na poziomie średnim I i II stopnia, a także na poziomie wyższym.

Kształcenie w średnich szkołach zawodowych i konserwatoriach obejmuje komponent ogólnokształcący z ukierunkowaniem na kształcenie zawodowe o określonym profilu. Średnie szkoły zawodowe zapewniają przygotowanie do wykonywania działalności zawodowej, głównie w branży technicznej, ekonomicznej, pedagogicznej, zdrowotnej, społeczno-prawnej, administracyjnej, artystycznej i kulturalnej, ale także przygotowują do podjęcia studiów na wyższej uczelni.

Konserwatorium oferuje kompleksową edukację artystyczną i artystyczno-pedagogiczną. Przygotowuje uczniów do profesjonalnej działalności artystycznej oraz do nauczania przedmiotów artystycznych i specjalnych w programach edukacyjnych o orientacji artystycznej.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Szkolnictwo wyższe ma trzy poziomy – studia licencjackie, magisterskie i doktoranckie – prowadzone przez uniwersytety (univerzity) i instytucje szkolnictwa wyższego (vysoké školy).

Kształcenie na tym poziomie (ISCED 6-8) może być prowadzone wyłącznie przez instytucje szkolnictwa wyższego, które mogą być instytucjami publicznymi, państwowymi lub prywatnymi. Wyższe szkoły wojskowe i policyjne są państwowymi jednostkami budżetowymi, natomiast wyższe szkoły medyczne są państwowymi jednostkami budżetowymi tylko częściowo.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Kształcenie dorosłych daje możliwość uzupełnienia, rozszerzenia i podniesienia poziomu uzyskanego wykształcenia, przekwalifikowania się lub zaspokojenia swoich zainteresowań (uniwersytety trzeciego wieku, kształcenie językowe). Odbywa się w placówkach szkoleniowych, szkołach i innych instytucjach edukacyjnych.

Kształcenie ustawiczne prowadzone jest przez odpowiednie placówki po osiągnięciu przez słuchaczy poziomu wykształcenia dostępnego w edukacji szkolnej.

EDUKACJA DOMOWA

Edukacja domowa jest na Słowacji możliwa od 2008 roku, kiedy to nowa ustawa o edukacji zezwoliła na kształcenie uczniów w domu nazywane “edukacją indywidualną”. Edukacja domowa jest dozwolona dla uczniów szkół podstawowych pierwszego stopnia (ISCED 1).

Rodzice mogą zwrócić się do dyrektora szkoły, do której uczeń został zapisany, o pozwolenie na edukację domową oraz o zwolnienie ucznia z obowiązku uczęszczania do szkoły. Do wniosku o edukację domową należy dołączyć następujące dokumenty składane przez rodziców ucznia:

• indywidualny program edukacyjny, którego zasady i cele muszą być zgodne z ustawą o edukacji,
• opis miejsca nauki,
• wykaz podręczników i materiałów edukacyjnych, które będą wykorzystywane w edukacji domowej.

Rodzic ucznia, który otrzymał zgodę na edukację domową, musi wskazać osobę, która będzie odpowiedzialna za prowadzenie tej edukacji. Osoba ta musi spełniać kryteria kwalifikacyjne określone dla nauczycieli na poziomie pierwszej klasy szkoły podstawowej – czyli ukończenie studiów wyższych drugiego stopnia. Osoba ta jest odpowiednio wynagradzana.

Następnie uczeń co pół roku zdaje egzaminy komisyjne z każdego obowiązkowego przedmiotu. Na podstawie wyników egzaminów komisyjnych szkoła wydaje uczniowi świadectwo.