Norwegia

Norwegia jest dużym krajem ze stosunkowo niewielką liczbą mieszkańców. 100 lat temu był to jeden z biedniejszych krajów w Europie, dziś należy do najbogatszych krajów świata. Problem nierówności społecznych w Norwegii praktycznie nie istnieje. Charakterystyczne dla modelu nordyckiego jest niskie bezrobocie i niewielkie różnice w dochodach oraz dobrze rozwinięte państwo opiekuńcze. Władze lokalne są odpowiedzialne za podstawowe usługi socjalne, w tym kształcenie na poziomie podstawowym, i mają znaczną autonomię w przydzielaniu zasobów. Gminy prowadzą szkoły podstawowe i średnie I stopnia, a władze powiatowe odpowiadają za kształcenie i szkolenie na poziomie szkoły średniej II stopnia.

Norwegia nie jest członkiem Unii Europejskiej, ale jako członek Europejskiego Obszaru Gospodarczego bierze udział w unijnym programie edukacyjnym Erasmus + oraz programie ramowym w zakresie badań i innowacji Horyzont 2020.

Edukacja jest kluczem do utrzymania wysokich wskaźników zatrudnienia oraz wydajnej i innowacyjnej siły roboczej. Jest także kluczem do rozwoju i doskonalenia kultury demokratycznej. Norweski system edukacji jest w pełni włączający – gwarantuje miejsce każdemu bez ponoszenia opłat. Dzieci i młodzież mają równe prawo do edukacji, bez względu na miejsce zamieszkania, płeć, pochodzenie społeczne lub kulturowe i szczególne potrzeby.

Jednym z fundamentalnych założeń realizowanych w praktyce w Norwegii jest umożliwianie dzieciom z różnych środowisk spotykania się na równych warunkach w swojej lokalnej społeczności i stwarzanie im takich samych możliwości rozwoju, niezależnie od różnic klasowych, kulturowych czy religijnych. Opiera się ono na przekonaniu, że w nowoczesnym społeczeństwie, które charakteryzuje różnorodność kulturowa, system edukacji może pełnić rolę swego rodzaju spoiwa dla lokalnej społeczności.

WIĘKSZOŚĆ DZIECI UCZĘSZCZA DO PRZEDSZKOLA

Rodzice w Norwegii mają prawo do 11 miesięcy urlopu rodzicielskiego z pełnym wynagrodzeniem, 10 tygodni jest zarezerwowanych wyłącznie dla ojca.

Dzieci mają prawo do miejsca w przedszkolu od pierwszego roku życia. Około 50 procent przedszkoli to przedszkola prywatne, ale dotowane przez rząd. Opłaty ponoszone przez rodziców są umiarkowane, mają tę samą wysokość w instytucjach publicznych i prywatnych. Przedszkola w Norwegii przyjmują holistyczne podejście do edukacji i opieki nad dziećmi. Zadaniem przedszkola jest przede wszystkim troska o dobre samopoczucie i rozwój dzieci poprzez organizowanie zabawy i nauki, które wspierają ich naturalną kreatywność i ciekawość i są dla nich przyjemnością. Przedszkola przygotowują  dzieci do szkoły. Dostęp do wysokiej jakości edukacji przedszkolnej przynosi ważne korzyści dzieciom, rodzinom i całemu społeczeństwu.

SYSTEM EDUKACJI MA CHARAKTER WŁĄCZAJĄCY

Szkoły podstawowe i średnie I stopnia są obowiązkowe dla wszystkich dzieci w wieku 6–16 lat. Szkolnictwo podstawowe i średnie I stopnia opiera się na  jednolitej szkole, zapewniającej na zasadzie równości jednakową edukację wszystkim uczniom. Istnieje wspólny krajowy program nauczania dla szkół podstawowych i średnich, ale w tych ramach władze gminne i okręgowe, szkoły i nauczyciele mogą wpływać na jego realizację.

Dzień szkolny jest krótszy dla młodszych dzieci, a gminy są zobowiązane do zapewnienia opieki dziennej dla dzieci w niższych klasach. Na terenie wszystkich gmin musi działać tzw. szkoła kultury. Szkoły te oferują kursy i zajęcia w dziedzinie muzyki, tańca, teatru itp. Szkoły kultury często współpracują z placówkami opieki dziennej dla dzieci w wieku szkolnym i prowadzą zajęcia dla uczęszczających do nich dzieci. Rodzice muszą uiścić opłatę za korzystanie z opieki dziennej oraz udział dzieci w zajęciach. Wysokość opłat jest ustalana przez gminę.

W Norwegii istnieje bardzo niewiele szkół specjalnych.  Powtarzanie klas nie jest praktykowane.

SPOŁECZNOŚĆ SAMI

Kultura i tradycje społeczności Sami są częścią wspólnej kultury norweskiej i nordyckiej. W obszarach zamieszkanych przez społeczność Sami nauczanie odbywa się zgodnie z odrębnym programem nauczania, który zapewnia wysokiej jakości kształcenie oparte na dziedzictwie kulturowym i języku Sami.

UCZNIOWIE MAJĄ PRAWO, ALE NIE OBOWIĄZEK UCZĘSZCZANIA DO SZKOŁY ŚREDNIEJ II STOPNIA

Młodzi ludzie, którzy ukończyli szkołę podstawową i średnią I stopnia mają prawo do trzech lub czterech lat nauki w szkole średniej II stopnia . Nie ma limitu wiekowego na rozpoczęcie nauki w szkole średniej II stopnia, ale typowo jest to 16 lat. Dorośli mają prawo do kształcenia na poziomie szkoły średniej II stopnia, jeśli nie ukończyli wcześniej szkoły na tym poziomie. Uczniowie mogą wybierać spośród trzech programów kształcenia ogólnego (3- letnich) lub dziewięciu programów kształcenia zawodowego (4-letnich).

Większość programów zawodowych składa się z dwóch lat nauki w szkole, po których następują dwa lata kształcenia praktycznego w miejscu pracy. Partnerzy społeczni w Norwegii mają pewien wpływ na rozwój treści i organizacji szkolenia zawodowego. Kształcenie i szkolenie zawodowe nie zamyka dostępu do szkolnictwa wyższego – można go uzyskać po rocznym kursie pomostowym.

Tzw. szkoły ludowe są instytucjami edukacyjnymi poza formalnym systemem edukacji. Ludowe szkoły średnie nie mają programu nauczania ani egzaminów, oferują krótkie i długie kursy trwające maksymalnie 10 miesięcy. Szkoły te są bezpłatne i najczęściej rekrutują młodych ludzi od 19 roku życia.

SZKOŁY PRYWATNE

W Norwegii istnieje stosunkowo niewiele szkół prywatnych. Prawie wszystkie szkoły prywatne  są dotowane. Szkoły prywatne mogą rozpocząć działalność, o ile oferują alternatywny profil religijny lub alternatywny program pedagogiczny uznany międzynarodowo. Szkoły prywatne wspierane przez rząd mogą pobierać jedynie ograniczone opłaty i nie mogą dokonywać selekcji uczniów na podstawie ich wyników lub innych subiektywnych kryteriów.

SZKOLNICTWO WYŻSZE JEST BEZPŁATNE

Struktura studiów (poziomy ISCED 6–8) w Norwegii jest zgodna z wprowadzonym w procesie bolońskim trójstopniowym modelem i obejmuje: 3-letnie studia licencjackie, 2-letnie magisterskie i 3-letnie doktoranckie. Ponadto wyższe szkoły zawodowe prowadzą różnorodne kursy na poziomie ISCED 4 i 5 trwające od pół roku do dwóch lat.

Norwegia jest małym krajem pod względem liczby ludności, ale obejmuje duży obszar, dlatego posiada stosunkowo dużą liczbę instytucji szkolnictwa wyższego. Z wyjątkiem niektórych prywatnych uczelni wyższych, wszystkie instytucje szkolnictwa wyższego są państwowe. Zgodnie z prawem uniwersytety państwowe i kolegia uniwersyteckie nie mogą pobierać opłat za naukę. Przepisy te są kluczem do zapewnienia wszystkim obywatelom równego prawa i możliwości uczestniczenia w szkolnictwie wyższym. Ponadto wszyscy norwescy studenci mają prawo do wsparcia finansowego (stypendiów i pożyczek) na pokrycie kosztów utrzymania za pośrednictwem Państwowego Funduszu Pożyczek Edukacyjnych. Aby zakwalifikować się do uzyskania pomocy z Państwowego Funduszu Pożyczek Edukacyjnych, należy posiadać norweskie obywatelstwo. Obcokrajowcy mogą otrzymać wsparcie na edukację w Norwegii pod pewnymi warunkami.

UCZENIE SIĘ PRZEZ CAŁE ŻYCIE JEST POWSZECHNIE REALIZOWANE

Umożliwianie uczenia się przez całe życie jest ważną zasadą norweskiej polityki edukacyjnej. Kształcenie w zakresie podstawowych umiejętności i walidacja wcześniejszej nauki odgrywają istotną rolę w edukacji dorosłych.

Imigranci posiadający zgodę na legalne zamieszkiwanie w Norwegii mają prawo i obowiązek uczestniczenia w kursach języka norweskiego i nauk społecznych dla imigrantów.

 

STRUKTURA SYSTEMU EDUKACJI

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

PRZEDSZKOLE

Przedszkole jest instytucją edukacyjną, która ma zapewniać dzieciom w wieku przedszkolnym warunki do rozwoju i podejmowania aktywności, a pracującym lub uczącym się rodzicom oferować wsparcie w zakresie opieki nad dziećmi. Dzieci mają prawo do miejsca w przedszkolu od pierwszego roku życia.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE I ŚREDNIE

Jesienią 2006 r. wprowadzono reformę szkolną o nazwie Promocja wiedzy. W ramach reformy wprowadzono Krajowy program nauczania dla promocji wiedzy, który obejmuje:

• Podstawę programową
• Ramy jakości
• Programy nauczania poszczególnych przedmiotów
• Godziny nauczania poszczególnych przedmiotów
• Zasady oceniania

Edukacja obowiązkowa w szkole podstawowej i średniej I stopnia w Norwegii trwa dziesięć lat, a rozpoczyna się w roku, w którym dziecko kończy sześć lat. Edukacja obowiązkowa opiera się na zasadzie równości i jest dostosowana do potrzeb wszystkich uczniów w systemie szkolnym. Nauka w szkole podstawowej i średniej I stopnia opiera się na tym samym krajowym programie nauczania, co umożliwia wyposażenie wszystkich uczniów w tę samą podstawę wiedzy, obejmującą wspólne wartości i kulturę. Obowiązkowa edukacja podzielona jest na dwa  etapy: szkoła podstawowa (klasy 1-7) i szkoła średnia I stopnia (klasy 8–10).

SZKOLNICTWO ŚREDNIE II STOPNIA

Młodzi ludzie, którzy ukończyli szkołę podstawową i średnią I stopnia, mają prawo do podjęcia trzyletniej edukacji na poziomie średnim II stopnia. Wszyscy młodzi ludzie mają prawo do miejsca w jednym z trzech alternatywnych programów edukacyjnych, o przyjęcie do którego się ubiegają, oraz dwóch lat dalszego kształcenia opartego na tym programie. Uczniowie wybierający kształcenie i szkolenie o profilu zawodowym mogą uzyskać kwalifikacje niezbędne do przyjęcia na uniwersytety i uczelnie wyższe poprzez udział w programie uzupełniającym. Władze okręgowe są prawnie zobowiązane do monitorowania sytuacji młodych ludzi w wieku od 16 do 21 lat, którzy nie uczą się ani nie są zatrudnieni. Uczniowie korzystający z kształcenia specjalnego, mają prawo do dodatkowych dwóch lat nauki w szkole średniej II stopnia lub szkolenia zawodowego, jeśli jest to konieczne, aby mogli osiągnąć swoje cele edukacyjne. Prawo to dotyczy również uczniów, którzy podejmują naukę w języku migowym lub w alfabecie Braille’a. Dorośli urodzeni przed 1 stycznia 1978 r., którzy nie ukończyli wcześniej szkoły średniej ogólnokształcącej lub zawodowej II stopnia mają ustawowe prawo do ukończenia kształcenia na tym poziomie.

Szkoły średnie II stopnia ogólnokształcące i zawodowe dostępne są w całym kraju (równy dostęp do edukacji). Wcześniej istniało wiele różnych typów szkół oferujących programy na poziomie szkoły średniej II stopnia o różnej długości, ale od 1976 r. odkąd Norwegia zreformowała szkoły na tym poziomie, szkoły te oferują oba profile kształcenia – ogólny i zawodowy – w ramach jednej placówki. Edukacja i szkolenie trwa zwykle trzy lata, podzielone jest na trzy poziomy: Vg1, Vg2 i Vg3 (w kilku przypadkach cztery lata z Vg4). Kształcenie i szkolenie zawodowe prowadzi głównie do uzyskania świadectwa rzemieślniczego lub czeladniczego, zwykle po dwóch latach nauki w szkole i rocznym stażu w przedsiębiorstwie. Praktyka zawodowa w placówce szkoleniowej zazwyczaj łączy się z rocznym okresem pracy, co oznacza, że praktyka zawodowa ogółem trwa dwa lata. Jeśli niemożliwe jest zapewnienie wystarczającej liczby miejsc szkoleniowych, władze powiatu są zobowiązane do zaoferowania Vg3 w szkole, w którym to przypadku uczeń nie podejmuje pracy. Końcowy egzamin zawodowy w obu przypadkach jest taki sam. Jeśli chodzi o specjalizacje, które nie są uznawane za zawody produkcyjne, kształcenie zawodowe będzie prowadzone tylko w szkole i prowadzi do zdobycia kwalifikacji zawodowych. Kształcenie ogólne trwa trzy lata i prowadzi do przyjęcia na studia. Uczniowie, którzy ukończyli kształcenie zawodowe w Vg1 i Vg2, mogą wziąć udział w programie uzupełniającym Vg3 w celu uzyskania kwalifikacji uprawniających do przyjęcia na studia wyższe.

Szkolnictwo średnie II stopnia i szkolenia są zorganizowane w 12 różnych programach edukacyjnych.

Programy kształcenia ogólnego:

• Ogólny
• Edukacja sportowa i wychowanie fizyczne
• Edukacja muzyczna, teatralna, taneczna

Programy kształcenia zawodowego:

• Budownictwo
• Projektowanie, sztuka, rzemiosło
• Energia elektryczna i elektronika
• Zdrowie i opieka społeczna
• Media i komunikacja
• Rolnictwo, rybołówstwo i leśnictwo
• Żywienie
• Transport i usługi
• Produkcja techniczna i przemysłowa

SZKOLNICTWO WYŻSZE ZAWODOWE

Szkolnictwo wyższe zawodowe jest alternatywą dla szkolnictwa wyższego i opiera się na kształceniu i szkoleniu średnim II stopnia lub równoważnych kompetencjach pozaformalnych lub nieformalnych. Kwalifikacje maturalne nie są wymagane. Edukacja składa się z kursów zawodowych trwających od pół roku do dwóch lat. Oprócz tradycyjnych szkół menedżerskich i  morskich, które są finansowane przez władze okręgów, większość szkół oferujących tego rodzaju edukację jest szkołami prywatnymi. Wszystkie kursy muszą być akredytowane przez Norweską Agencję Zapewnienia Jakości w Edukacji (NOKUT). Aktualna lista uznanych kursów znajduje się na stronie internetowej NOKUT.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Szkolnictwo wyższe zakłada pracę badawczą na fundamencie trzech latach ukończonej pomyślnie edukacji ogólnokształcącej w szkole średniej II stopnia. Większość instytucji szkolnictwa wyższego jest państwowa. Instytucje same odpowiadają za jakość prowadzonego przez nie kształcenia, badań i upowszechniania wiedzy.  Od 2001 r. dostęp do instytucji szkolnictwa wyższego może być również udzielany osobom starszym niż 25 lat na podstawie udokumentowanych kompetencji formalnych, nieformalnych i pozaformalnych (całkowite kwalifikacje).

Od 2003 r. struktura studiów jest trójstopniowa, składa się z trzyletnich studiów licencjackich, dwuletnich magisterskich i trzyletnich doktoranckich. Jest kilka wyjątków od tego modelu m.in. stare dwuletnie studia uniwersyteckie w kolegiach, sześcioletnie programy zawodowe, stopnie magisterskie jeden-na-jeden trwające od roku do półtora roku, czteroletnie stopnie licencjackie w zakresie muzyki i sztuk scenicznych oraz czteroletnie programy kształcenia nauczycieli. Skala ocen jest zgodna ze skalą Europejskiego Systemu Transferu Punktów (ECTS) z literami A (najlepszy wynik) do E (dopuszczenie) i F (brak zaliczenia). Reforma oznaczała również utworzenie agencji zapewniania jakości (NOKUT) oraz centrum internacjonalizacji (SIU). Wprowadzono również system akredytacji instytucjonalnej (dobrowolny dla instytucji prywatnych), co w konsekwencji spowodowało, że niektóre uczelnie rozpoczęły starania o uzyskanie statusu uniwersytetu.

Różnice między rodzajami instytucji szkolnictwa wyższego są głównie związane z ich prawami do samo-akredytacji. Na przykład uniwersytety mogą bez programów akredytacji zewnętrznej oferować programy studiów na wszystkich poziomach, podczas gdy inne typy uczelni muszą ubiegać się o akredytację zewnętrzną (przez NOKUT) w przypadku programów studiów na poziomie magisterskim i doktoranckim. Istnieje również szeroka gama prywatnych instytucji szkolnictwa wyższego bez żadnych praw do akredytacji. Instytucje te zapewniają programy studiów, które są akredytowane (przez NOKUT). Oprócz edukacji i rozpowszechniania wiedzy uniwersytety i wyspecjalizowane instytucje na poziomie uniwersyteckim ponoszą szczególną odpowiedzialność za badania i edukację naukowców w programach doktoranckich.

 

ZARZĄDZANIE I ADMINISTROWANIE POSZCZEGÓLNYMI SZCZEBLAMI SYSTEMU EDUKACJI

PRZEDSZKOLA

Rząd ponosi ogólną odpowiedzialność za rozwój jakości przedszkoli oraz  zarządzanie i finansowanie sektora. Rząd przeznacza fundusze celowe na prowadzenie przedszkoli. Gubernatorzy hrabstw wdrażają politykę przedszkolną poprzez prace rozwojowe, zadania administracyjne, nadzór i wskazówki dla gmin. Gminy są odpowiedzialne za tworzenie i prowadzenie miejskich przedszkoli, a także za zatwierdzanie i nadzorowanie publicznych i prywatnych przedszkoli w gminie. Gminy muszą również zadbać o to, aby przedszkola działały w przyjętych ramach, a ich treść była zgodna z przepisami, regulacjami i planem ramowym. Władze miejskie muszą zapewnić, aby dotacje publiczne były wypłacane na równych zasadach wszystkim akredytowanym przedszkolom w ich gminie. Rada rodziców każdego przedszkola określa roczny plan zapewniający udział rodziców i personelu w kształtowaniu treści edukacyjnych. Właściciele przedszkoli są odpowiedzialni za zatrudnienie odpowiedniego i wykwalifikowanego personelu.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE I ŚREDNIE ORAZ SZKOLENIA

Państwo ponosi ogólną odpowiedzialność za tworzenie przepisów regulujących edukację (ustawa), w tym treści kształcenia i za finansowanie kształcenia i szkolenia na poziomie podstawowym i średnim. Gubernatorzy hrabstw są pośrednikami między Ministerstwem Edukacji i Badań Naukowych a Dyrekcją Edukacji i Szkoleń z jednej strony a sektorem edukacji w gminach i powiatach z drugiej. Gubernatorzy hrabstw są odpowiedzialni za nadzór i rozpatrywanie skarg związanych z obowiązującymi przepisami,  jakość usług edukacyjnych, informację, doradztwo i  sprawy administracyjne.

Gminy są odpowiedzialne za prowadzenie i administrowanie szkołami podstawowymi i średnimi I stopnia, a kształcenie i szkolenie na poziomie szkoły średniej II stopnia podlega władzom okręgowym. Ustawodawstwo i przepisy, w tym krajowy program nauczania, tworzą wiążące ramy, ale w tych ramach władze miejskie i okręgowe, szkoły i nauczyciele mogą wpływać na realizację kształcenia i szkolenia. Każda szkoła ma dyrektora, rady i komitety.

Norweska Dyrekcja ds. Edukacji i Szkoleń jest agencją wykonawczą podlegającą Ministerstwu Edukacji i Badań. Do głównych zadań dyrekcji należy promowanie rozwoju jakości, ocena jakości, analiza i dokumentacja pracy w przedszkolach, kształcenia w szkołach podstawowych i średnich oraz wykonywanie zadań administracyjnych związanych z kształceniem i szkoleniem podstawowym i średnim, a także ogólna odpowiedzialność za nadzór kształcenia i szkolenia na poziomie podstawowym i średnim.

SZKOLNICTWO WYŻSZE ZAWODOWE

Szkolnictwo zawodowe na poziomie wyższym jest krótką alternatywą zawodową dla szkolnictwa wyższego. Jest regulowane przez ustawodawstwo krajowe i jest oferowane częściowo przez władze okręgów, a częściowo przez podmioty prywatne.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Państwo jest odpowiedzialne za uniwersytety i kolegia uniwersyteckie, które podlegają bezpośrednio Ministerstwu Edukacji i Badań. Każda instytucja ma zarząd odpowiedzialny za kierowanie i organizację pracy instytucji. Akredytowane instytucje otrzymały szerokie uprawnienia akademickie i mogą zarówno tworzyć jak i likwidować kierunki studiów. Kolegia uniwersyteckie same decydują, jakie kierunki studiów licencjackich prowadzą. Uniwersytety same określają, jakie prowadzą kierunki studiów na wszystkich poziomach, w tym doktoranckim. Norweska Agencja ds. Zapewnienia Jakości w Edukacji i Norweskie Centrum Współpracy Międzynarodowej w Szkolnictwie Wyższym również odgrywają kluczową rolę w zarządzaniu uniwersytetami i kolegiami uniwersyteckimi.