Łotwa

Łotwa jest republiką parlamentarną o ustroju demokratycznym podzieloną na 110 powiatów i 9 miast wydzielonych z własnymi radami miejskimi i organami administracyjnymi. Stolicą państwa jest Ryga. Językiem urzędowym jest łotewski. Łotwa przystąpiła do Unii Europejskiej w 2004 roku, a w strefie Schengen jest od roku 2007. Walutą jest euro wprowadzone w 2014 roku.

 

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

Głównym celem polityki edukacyjnej na Łotwie jest zapewnienie wysokiej jakości oferty edukacyjnej wszystkim mieszkańcom Łotwy w celu promowania rozwoju i realizacji ich potencjału przez całe życie oraz rozwijania ich zdolności do zmian i odpowiedzialnego radzenia sobie z ciągłymi zmianami w społeczeństwie i gospodarce.

Łotewski system edukacji staje się coraz bardziej inkluzywny dla dzieci z mniejszości etnicznych i uczniów ze specjalnymi potrzebami. System szkolnictwa z powodzeniem przyczynia się również do bardziej sprawiedliwego dostępu do oferty edukacyjnej.

Międzynarodowe badania osiągnięć uczniów szkół podstawowych pokazują, że pod względem umiejętności czytania, wśród 50 krajów uczestniczących w badaniu, uczniowie łotewscy zajmują 11. miejsce.  Z kolei wśród 58 krajów łotewscy uczniowie zajmują 10. miejsce w matematyce i 7. w naukach przyrodniczych.

Zgodnie z wynikami międzynarodowych badań oceniających umiejętności uczniów, uczniowie szkół średnich I stopnia (15-latkowie) na Łotwie uzyskali wyniki wyższe niż średnia OECD w matematyce, nieodbiegające znacząco od średniej OECD w naukach ścisłych, i tylko nieco poniżej średniej OECD w czytaniu. Łotwa ma mniejszy odsetek uczniów, którym brakuje podstawowych umiejętności, ale odsetek uczniów osiągających najlepsze wyniki jest również niższy niż średnia OECD.

Całkowite wydatki na edukację ze środków publicznych (% PKB) wzrosły w ostatnich latach. Ze względu na niskie wynagrodzenia nauczycieli - w porównaniu ze standardami międzynarodowymi - w 2016 r. rząd rozpoczął wdrażanie reformy wynagrodzeń nauczycieli w celu ich podniesienia, także w skali międzynarodowej (regionalnej). Łotwa ma długą i udaną tradycję edukacji pozalekcyjnej, zwanej edukacją związaną z zainteresowaniami uczniów lub edukacją hobbystyczną. Oferta jest szeroka: sztuka, sport, edukacja techniczna itp. Ponad 70% uczniów/słuchaczy w wieku od 3 do 25 lat bierze udział w tych zajęciach.

Łotwa ma długą tradycję edukacji dla mniejszości etnicznych - pierwsza ustawa o instytucjach edukacyjnych niepodległej Łotwy z 1919 r. zapewniła autonomię dla szkół niemieckich, rosyjskich, żydowskich, polskich i białoruskich. Obecnie państwo nadal rozwija i finansuje model dwujęzycznej edukacji mniejszości etnicznych, zapewniając finansowanie ze środków publicznych dla pięciu języków mniejszości etnicznych:

• estońskiego
• polskiego
• ukraińskiego
• białoruskiego
• rosyjskiego.

W roku szkolnym 2020/21 około 72% wszystkich uczniów uczestniczyło w programach edukacyjnych z łotewskim językiem nauczania, a 28% - w programach edukacyjnych dla mniejszości etnicznych.

Począwszy od roku szkolnego 2022/2023 wszystkie przedmioty ogólne w szkołach średnich II stopnia (klasy 10-12) są nauczane wyłącznie w języku łotewskim (z wyłączeniem języków obcych), podczas gdy dzieci z mniejszości etnicznych nadal uczą się swojego języka, literatury i przedmiotów związanych z kulturą i historią w odpowiednim języku mniejszości etnicznej.

Inną specyficzną cechą systemu edukacji na Łotwie jest edukacja zawodowa w dziedzinach sportu, sztuki i muzyki prowadzona w szkołach muzycznych, artystycznych i sportowych (mūzikas skola, mākslas skola, sporta skola). Jest to zdobywanie usystematyzowanej wiedzy i umiejętności, a także kształtowanie wartości w obszarach sztuki, kultury lub sportu równolegle z edukacją na poziomie szkoły podstawowej (zintegrowanym szkolnictwem podstawowym i średnim I stopnia) i średnim II stopnia. Zorientowana zawodowo edukacja muzyczna i artystyczna wraz z kształceniem zawodowym i szkolnictwem wyższym w zakresie muzyki i sztuki tworzą łotewski system edukacji kulturalnej (profesionālās kultūrizglītības sistēma).

 

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

System edukacji jest zarządzany na trzech poziomach - krajowym, lokalnym i instytucjonalnym.

Parlament (Saeima), Gabinet Ministrów oraz Ministerstwo Edukacji i Nauki są głównymi organami decyzyjnymi na poziomie krajowym.

Ministerstwo Edukacji i Nauki jest kluczową instytucją administracji państwowej w dziedzinie edukacji i nauki, a także sportu i oficjalnej polityki językowej. Jest również odpowiedzialne za opracowywanie projektów aktów prawnych i dokumentów strategicznych, nadzór nad wdrażaniem polityki w instytucjach administracji państwowej, agencjach podległych Ministerstwu i spółkach kapitałowych, w których Ministerstwo jest udziałowcem.

Gminy są zobowiązane do zapewnienia dzieciom zamieszkałym na ich terytorium dostępu do edukacji przedszkolnej i pamatizglītība (jednolita struktura - edukacja na poziomie szkoły podstawowej i średniej I stopnia) w placówce, która znajduje się najbliżej miejsca zamieszkania ucznia. Gminy są również zobowiązane do zapewnienia młodzieży możliwości zdobycia wykształcenia średniego II stopnia, a także oferty edukacji nieformalnej, w tym zajęć pozalekcyjnych i obozów dla dzieci.

Szkoła jest autonomiczna w opracowywaniu i wdrażaniu programów nauczania, zatrudnianiu personelu i organizacji procesu nauki. Dyrektor szkoły (zatrudniony przez organ prowadzący) zatrudnia kadrę nauczycielską i nienauczycielską, zarządza budżetem, nadzoruje wdrożenie przepisów dotyczących edukacji. Dyrektor szkoły może zatrudniać wicedyrektorów, którzy wspierają go w kierowaniu pracą placówki.

Uczelnia jest autonomiczna w zakresie organizacji, realizacji procesu studiów, wewnętrznych zasad i przepisów, zatrudniania i zwalniania pracowników akademickich i technicznych oraz podziału przyznanych środków finansowych.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

 

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Łotwa zapewnia prawo do wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem (ECEC, pirmsskolas izglītība) dla wszystkich dzieci w wieku od 1,5 roku. Gminy są zobowiązane do zapewnienia dzieciom, zamieszkującym na terytorium administracyjnym gminy, dostępu do edukacji i opieki w placówce (pirmsskolas izglītības iestāde) znajdującej się najbliżej ich miejsca zamieszkania. Wczesna edukacja i opieka dla dzieci pięcio- i sześcioletnich jest obowiązkowa.

 

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Szkolnictwo podstawowe i średnie I stopnia jest zorganizowane w szkole o jednolitej strukturze (pamatizglītība lub edukacja podstawowa). Nauka rozpoczyna się w wieku 7 lat i składa się z 9 lat obowiązkowej nauki szkolnej. Kształcenie w obowiązkowej szkole podstawowej kończy się po klasie 9 egzaminami końcowymi z pierwszego języka ucznia, języka łotewskiego dla uczniów z mniejszości etnicznych, matematyki, historii Łotwy i języka obcego, prowadzącymi do uzyskania świadectwa, które jest niezbędne do podjęcia nauki w szkole średniej II stopnia.

 

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Szkolnictwo średnie II stopnia (vidējā izglītība) obejmuje uczniów w wieku od 16 do 19 lat i jest oferowane w ścieżkach ogólnych i zawodowych przez vidusskola, ģimnāzija i profesionālās izglītības iestāde. Chociaż uzyskanie wykształcenia średniego II stopnia nie jest obowiązkowe, odsetek ludności z ukończonym wykształceniem średnim II stopnia jest wysoki i powyżej średniej OECD.

Różne programy kształcenia zawodowego na poziomie szkoły średniej II stopnia trwają od 2 do 4 lat i prowadzą do różnych poziomów kwalifikacji. Większość programów zawodowych rozpoczyna się na poziomie szkoły średniej II stopnia i tylko kilka szkół oferuje kształcenie zawodowe na poziomie szkoły średniej I stopnia.

 

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Kształcenie na tym poziomie oferują w dużej mierze autonomiczne publiczne i prywatne instytucje szkolnictwa wyższego (augstskola): są to uniwersytety (universitāte), oferujące zarówno akademickie, jak i zawodowe programy studiów wyższych; inne augstskola, akadēmija lub koledža oferują zawodowe programy studiów wyższych. Struktura studiów jest zgodna z trzystopniową strukturą: studia licencjackie, magisterskie i doktoranckie.

 

EDUKACJA DOROSŁYCH

W obszarze edukacji dorosłych istnieje szereg formalnych i pozaformalnych programów edukacyjnych i kursów dla dorosłych słuchaczy. W ramach systemu edukacji formalnej kształcenie dorosłych obejmuje kształcenie ogólne w pamatskola i vidusskola, szkolenia zawodowe i doskonalenie zawodowe oferowane przez profesionālās izglītības iestāde oraz szkolnictwo wyższe w augstskola. Istnieją również różne możliwości pozaformalnego kształcenia dorosłych oferowane przez publiczne i prywatne instytucje i organizacje edukacyjne. Umiejętności zdobyte podczas nieformalnego uczenia się w życiu zawodowym i osobistym mogą zostać uznane jako kompetencje zawodowe nabyte poza edukacją formalną.

 

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Uczniowie, którzy uzyskali orzeczenie Krajowej lub Lokalnej Komisji Pedagogiczno-Medycznej o odpowiednim programie kształcenia, mogą uczęszczać do szkoły ogólnodostępnej, jeśli szkoła posiada uprawnienia do prowadzenia kształcenia specjalnego oraz dysponuje odpowiednią infrastrukturą i warunkami do nauki. Krajowa i Lokalna Komisja Pedagogiczno-Medyczna to organy diagnozujące potrzeby dzieci w zakresie kształcenia specjalnego, określania specjalnych warunków niezbędnych do nauczania i uczenia się, a także zbierania danych o szkołach realizujących różne programy edukacyjne.

Uczeń jest zwykle przyjmowany do klasy ogólnodostępnej, lub do oddzielnej klasy dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Szkoły integracyjne mają możliwość realizacji indywidualnych programów kształcenia dla dzieci ze specjalnymi potrzebami; organizują kształcenie zgodnie z wymaganiami odpowiedniego programu kształcenia specjalnego i regulaminem placówki, biorąc pod uwagę m. in. uwzględnienie w programach treści praktycznych, prowadzenie równoległej do procesu nauki rehabilitacji uczniów, umożliwienie dzieciom uczestnictwa w życiu społecznym oraz kształtowanie umiejętności zawodowych, które pozwolą uczniom konkurować na rynku pracy po ukończeniu szkoły.

 

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych i specjalnych* placówek edukacyjnych, 2020/21

Rodzaj placówki edukacyjnej	Poziom ISCEDa	Liczba placówek edukacyjnych
		Publiczne	Prywatne o uprawnieniach szkół publicznych	Prywatne niezależne	Razem
Przedszkola, inne placówki opieki nad dziećmi	0	468	128	*(-)	596
Specjalne placówki opieki nad dziećmi	0	28	(-)	(-)	28
Szkoły podstawowe	1	246	19	(-)	265
Specjalne szkoły podstawowe	0,1,2	36	(-)	(-)	36
Szkoły średnie II stopnia	1,2,3	255	27	(-)	282
Państwowe gimnazja	2,3	30	(-)	(-)	30
Szkoły zawodowe	2,3	16	98	(-)	24

(-) nie dotyczy
^a ISCED= International Standard Classification of Education

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions

 

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21

Rodzaj placówki edukacyjnej	Liczba uczniów/studentów
Edukacja przedszkolna	100 292
Szkolnictwo podstawowe	119 274
Szkolnictwo średnie I stopnia	60 745
Szkolnictwo średnie II stopnia	60 211
Szkolnictwo wyższe: licencjat	44 187
Szkolnictwo wyższe: magister	18 192
Doktorat	2 039

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation