Islandia

System edukacji w Islandii jest podzielony na cztery poziomy: przedszkolny, obowiązkowy, średni II stopnia i wyższy (uczelnie). Dostępna jest również edukacja dorosłych oraz szkoły artystyczne, głównie muzyczne.

System jest w przeważającej mierze finansowany ze środków publicznych, funkcjonuje niewielka liczba szkół prywatnych. Rząd centralny odpowiada za edukację na wszystkich szczeblach i ustala politykę w tym zakresie.

Poziom przedszkolny przeznaczony jest dla dzieci do szóstego roku życia, kiedy to rozpoczyna się obowiązek szkolny. Edukacja obowiązkowa trwa 10 lat, od szóstego do szesnastego roku życia dziecka. Do szkoły średniej II stopnia uczęszczają zazwyczaj uczniowie w wieku od 16 do 19 lat, ale także starsi . Każdy, kto ukończył szkołę obowiązkową, równorzędną edukację podstawową lub ukończył 16 lat, ma prawo zapisać się do szkoły średniej II stopnia. Osoby, które mają prawo do zapisania się do szkoły średniej II stopnia, mają prawo do nauki w tej szkole co najmniej do 18 roku życia. Od studentów na poziomie szkolnictwa wyższego wymaga się z reguły zdania egzaminu maturalnego lub jego odpowiednika. Zgodnie z przepisami dotyczącymi edukacji dorosłych i uczenia się przez całe życie – tego rodzaju kształcenie może być prowadzone przez władze publiczne oraz podmioty i organizacje prywatne.

Parlament Islandii oraz Ministerstwo Edukacji, Nauki i Kultury są odpowiedzialne za ustanowienie ram administracyjnych i głównych celów określonych dla systemu edukacji. Ministerstwo przygotowuje politykę edukacyjną, w tym krajowe programy nauczania na wszystkich poziomach i zapewnia ich realizację. Podejmuje również inicjatywy w zakresie rozwoju innowacji edukacyjnych, w tym kształcenia na odległość i publikacji materiałów dydaktycznych. Władze lokalne są odpowiedzialne za funkcjonowanie przedszkoli i jednolitych szkół obowiązkowych (szkoła łącząca kształcenie na poziomie szkoły podstawowej i średniej I stopnia) na swoim terenie.

Szkoły na wszystkich poziomach nauczania realizują politykę edukacyjną ustaloną przez władze lokalne i Ministerstwo. Polityka ta zawiera ogólne wytyczne dotyczące pracy szkół oraz zagadnienia z zakresu wychowania i edukacji, na których społeczeństwo chce się skupić.

Program nauczania i plan pracy jest przygotowywany dla każdej szkoły w oparciu o krajową podstawę programową . Programy szkolne obowiązują uczniów, nauczycieli, innych pracowników szkoły i rodziców. Dalsze informacje na temat szkolnych programów nauczania można uzyskać na stronach internetowych poszczególnych szkół.

Islandia jest jednym z krajów OECD, które najwięcej inwestują w swój system edukacji. Wydatki na edukację, dla wszystkich poziomów kształcenia łącznie, jako procent PKB należą do najwyższych w Europie.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA (ISCED 0)

Wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem dzieli się na edukację w placówkach i edukację w domu. Od 1. do 6. roku życia (początek nauki w szkole podstawowej), dzieci mogą uczęszczać do ośrodków przedszkolnych (Leiksskóli), które podlegają Ministerstwu Edukacji. Istnieje również system regulowanej i dotowanej ze środków publicznych opieki domowej (Dagforeldri), przeznaczony dla najmłodszych dzieci (od urodzenia do 2. roku życia), który podlega Ministerstwu Opieki Społecznej. Podstawą pracy z dzieckiem jest zabawa. Jest ona traktowana jako metoda nauczania i droga dziecka do nauki. Każda placówka jest odpowiedzialna za wprowadzenie własnych programów opartych na zasadzie nauki przez zabawę.

Islandzkie przedszkole (leikskóli) stanowi pierwszy poziom edukacji szkolnej, choć nie jest obowiązkowe. Prawo do korzystania z edukacji jest zagwarantowane w artykule 76 Konstytucji Islandii. Krajowy przewodnik po programach nauczania dla przedszkoli z 2011 r. opiera się na ustawie o przedszkolach nr 90 z 12 czerwca 2008 r., która określa przepisy ramowe dla wczesnej edukacji i opieki. W islandzkim ustawodawstwie stwierdza się, że obowiązkiem islandzkich gmin jest organizowanie edukacji przedszkolnej dla dzieci bez określenia granicy wieku dzieci. Jednak ponad 95% Islandczyków w wieku od 2 do 3 lat ma zapewnione miejsce w przedszkolu w swojej gminie. Oferowane są również różne profesjonalne usługi, w tym oferta edukacji specjalnej i pomoc psychologiczna.

Odpowiedzialność za islandzkie przedszkola jest podzielona między Ministerstwo Edukacji i władze lokalne. Ministerstwo prowadzi politykę edukacyjną w ramach której ustala i publikuje wytyczne programowe, natomiast władze lokalne nadzorują szkoły i przedszkola oraz ponoszą związane z tym wydatki. Przedszkola ustalają własne programy nauczania, a rolą władz lokalnych jest dokładne nadzorowanie realizacji wytycznych w każdej szkole.

Na tym etapie edukacji kładzie się silny nacisk na równość i integrację wszystkich uczniów. Zgodnie z przepisami dotyczącymi wczesnej edukacji i opieki w Islandii w randze ustawy (Preschool Act 90/2008), władze lokalne są odpowiedzialne za wszystkie sprawy dotyczące włączania dzieci ze specjalnymi potrzebami i dzieci znajdujących się z różnych powodów w niekorzystnej sytuacji. Gminy są zobowiązane zapewnić odpowiednie działania w tym zakresie w swoim okręgu.

Jeśli chodzi o podejście pedagogiczne to islandzkie przedszkola stosują holistyczne podejście do edukacji i opieki nad dziećmi, mające na celu promowanie dobrego samopoczucia dzieci i prowadzenia nauki poprzez zabawę. Polityka edukacyjna islandzkich przedszkoli opiera się na sześciu podstawowych filarach, które zostały omówione w dokumencie określającym podstawy programowe (National Curriculum Guide).

Te podstawowe filary to:

• umiejętność czytania i pisania
• zrównoważony rozwój
• zdrowie i dobrobyt
• demokracja i prawa człowieka
• równość
• kreatywność.

Gminy są odpowiedzialne za finansowanie i funkcjonowanie przedszkoli, a w ramach wymienionych powyżej regulacji prawnych są one również odpowiedzialne za wdrażanie wspólnej krajowej podstawy programowej w swoich przedszkolach. Na poziomie lokalnym, rolą wybieranych politycznie rad szkolnych, wraz z kierownictwem przedszkoli, jest wpływanie na realizację zapisów legislacji. Dzieciom zwykle oferuje się miejsce w przedszkolu prowadzonym przez gminę, w zależności od jej możliwości, zazwyczaj między 18 miesiącem a 2,5 rokiem życia. Między 2 a 3 rokiem życia ponad 95% wszystkich islandzkich dzieci ma zapewnione miejsce w placówkach przedszkolnych. Większość przedszkoli jest publiczna, choć istnieją samofinansujące się placówki, zawsze jednak współfinansowane przez gminy. W 2018 r. wszystkie 253 islandzkie placówki były prowadzone przez gminy, zgodnie z danymi dostępnymi w Statistics Iceland. Chociaż opłaty różnią się w zależności od gminy i mogą zależeć od sytuacji rodziców, współudział gminy jest zawsze znaczący – w każdym przypadku co najmniej 75% całkowitych kosztów działania placówki pokrywa gmina.

SZKOLNICTWO OBOWIĄZKOWE (ISCED 1-2)

Społeczności lokalne są w głównej mierze odpowiedzialne za prowadzenie szkół obowiązkowych (jednolita szkoła podstawowa i średnia I stopnia – ISCED 1+2) oraz za realizację Ustawy o Szkołach Podstawowych.

Rady szkolne w każdej społeczności lokalnej muszą dopilnować, aby wszyscy uczniowie, których obejmuje obowiązek szkolny, uczęszczali do szkoły. Rada szkoły jest również odpowiedzialna za zapewnienie szkołom dostępu do usług specjalistycznych oraz zapewnienie odpowiednich warunków lokalowych, jak również terenów do zajęć na świeżym powietrzu i placów zabaw.

Dyrektor szkoły jest przełożonym w szkole podstawowej (obejmującej też poziom szkoły średniej I stopnia). Jest odpowiedzialny za pracę szkoły, zarządzanie placówką i sprawowanie profesjonalnego przywództwa. Asystent dyrektora szkoły pracuje pod kierownictwem dyrektora szkoły i wspólnie kierują codzienną pracą placówki.

Kierownicy działów, zespołów lub projektów to kierownicy średniego szczebla, którzy zarządzają odpowiednią częścią pracy szkoły, jej działem lub określonym poziomem, zgodnie z decyzją dyrektora.

We wszystkich większych szkołach podstawowych funkcjonują rady pedagogiczne. Rady składają się z nauczycieli i wspomagają dyrektorów szkół w zarządzaniu szkołą. W mniejszych szkołach podstawowych obowiązki rady pedagogicznej pełnią zebrania nauczycieli.

Wychowawcy i nauczyciele nadzorujący poszczególne klasy organizują przygotowanie klasowego programu nauczania. Program ten określa program nauki na dany rok szkolny lub na poszczególne zajęcia w ciągu roku szkolnego. W każdym semestrze przeprowadza się ocenę z przedmiotu lub egzamin z każdego przedmiotu w celu monitorowania postępów uczniów w nauce.

Indywidualnie ukierunkowany program nauczania obowiązuje wszystkich uczniów. W szczególności odpowiada on na potrzeby tych uczniów, którzy potrzebują dodatkowej pomocy edukacyjnej lub socjalnej, oprócz tego, co oferuje program klasowy.

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi niezależnie od ich sprawności fizycznej i umysłowej mają prawo do nauki w szkołach obowiązkowych, które mają charakter integracyjny. Zgodnie z ustawą o obowiązku szkolnym gminy muszą zapewnić świadczenie edukacji specjalistycznej w szkołach obowiązkowych, określić sposób jej organizacji i starać się zapewnić możliwość prowadzenia takiej edukacji w szkołach obowiązkowych. Edukacja specjalistyczna obejmuje wsparcie dla uczniów i ich rodzin, a także wsparcie dla działań szkoły i jej personelu. Rozporządzenie w sprawie specjalistycznych usług edukacyjnych opisuje, usługi jakie powinny być świadczone zarówno dla przedszkoli, jak i szkół obowiązkowych.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE II STOPNIA (ISCED 3)

Ustawa o Szkołach Średnich zawiera przepisy dotyczące wytycznych programowych dla szkół średnich oraz programów szkolnych. Krajowy Informator Programowy, wydany przez Ministerstwo Edukacji, Nauki i Kultury, określa m.in. cele, ogólną strukturę i treści nauczania poszczególnych przedmiotów i dziedzin. Opisuje on również ogólną strukturę i treści nauczania dla poszczególnych przedmiotów i dziedzin. Ponadto podstawa programowa zawiera wytyczne dotyczące oceny pracy szkoły. Ustawa przewiduje, że poszczególne szkoły mają opracować własne programy szkolne, które m.in. mają określać dziedziny wiedzy, na które dana szkoła chce kłaść szczególny nacisk, definiować treści i metody nauczania oraz procedury administracyjne. Mimo że profil poszczególnych szkół może się różnić, muszą one oferować programy nauczania na różnych poziomach zaawansowania i umiejętności. Zgodnie z wytycznymi programowymi, egzamin maturalny, jedna z dróg prowadzących do ukończenia szkoły średniej II stopnia, musi obejmować programy o różnym poziomie trudności, w celu umożliwienia pogłębiania wiedzy i rozwoju umiejętności.

Polityka edukacyjna, określona w krajowych wytycznych programowych opiera się na sześciu podstawowych celach, które służą jako podstawa do opracowania programu nauczania.

Najczęstszą formą kształcenia na tym poziomie jest ogólnokształcąca szkoła średnia II stopnia, która oferuje zarówno kształcenie ogólne, jak i zawodowe. Prawie całe kształcenie i szkolenie zawodowe odbywa się na poziomie szkoły średniej II stopnia (ISQF 3 / EQF 4 lub więcej). Kilka ścieżek kształcenia jest oferowanych na poziomie policealnym (według islandzkiej i europejskiej ramy kwalifikacji jest to poziom 5: ISQF 5 / EQF 5), np. przewodnicy turystyczni, mistrzowie rzemiosła (czeladnicy z co najmniej rocznym doświadczeniem zawodowym uczą się, jak założyć firmę i szkolić praktykantów). Najwyższe poziomy ISQF VET to kapitan i inżynier morski (ISQF 5 / EQF 5).

Programy szkolne według których pracuje dana szkoła są publikowane. Program szkolny obejmuje zestaw realizowanych programów nauczania, czas trwania i treści programu, podział na przedmioty, metody nauczania, zasady oceniania i procedury administracyjne. Aby program nauczania wszedł w życie, musi zostać zatwierdzony przez radę pedagogiczną danej szkoły, która monitoruje jego realizację.

Minister Edukacji i Kultury powołuje pięcioosobową radę szkolną, która przygotowuje roczne plany pracy i budżet szkoły. Nauczyciele i uczniowie występują w roli obserwatorów i mają prawo do zabierania głosu i zgłaszania swoich sugestii.

Dyrektor szkoły, mianowany przez Ministra Edukacji i Kultury, kieruje szkołą i jest odpowiedzialny za jej bieżące funkcjonowanie i pracę.

Dyrektor szkoły, w porozumieniu z radą szkoły, zatrudnia asystenta dyrektora oraz pozostałych pracowników.

Rada szkoły służy dyrektorowi szkoły radą i pomocą w zarządzaniu szkołą. Rada składa się z dyrekcji oraz przedstawicieli nauczycieli i uczniów.

Komisje uczniowskie w szkołach średnich II stopnia mają m.in. prawo do zgłaszania propozycji i uwag dotyczących celów programów nauczania, materiałów edukacyjnych i warunków nauczania. Stowarzyszenia uczniowskie, które obejmują wszystkich uczniów w danej szkole, ustalają zasady powoływania, obowiązki i procedury działania komisji uczniowskich.

SZKOLNICTWO WYŻSZE (ISCED 5-7)

Szkolnictwo wyższe w Islandii ma strukturę trójstopniową, głównie w wyniku procesu bolońskiego. Kształcenie pierwszego i drugiego stopnia jest określane jako kształcenie licencjackie/magisterskie, a trzeciego stopnia jako kształcenie doktoranckie.

Instytucje szkolnictwa wyższego w Islandii oferują różne programy studiów. Uznawane stopnie naukowe obejmują dyplomy i stopnie: licencjata – przyznawane po ukończeniu studiów podstawowych, magistra – przyznawane po ukończeniu jednego lub więcej lat dalszych studiów, oraz doktora – przyznawane po ukończeniu studiów doktoranckich połączonych z badaniami naukowymi. Formalne kryteria dotyczące szkolnictwa wyższego i stopni naukowych wydaje Minister Edukacji i Kultury. Organizacja nauczania, badań, studiów i zasady oceniania są ustalane w ramach uczelni.

Minister Edukacji, Nauki i Kultury jest odpowiedzialny za ustanowienie zasad monitorowania jakości nauczania i badań naukowych. Każda uczelnia ustala własne procedury oceny wewnętrznej, a minister – oceny zewnętrznej instytucji.

Na większości uczelni działają samorządy studenckie, które stoją na straży interesów studentów zarówno w obrębie uczelni, jak i poza nią. Istnieją również stowarzyszenia studenckie w ramach wydziałów uniwersyteckich.

Uczelnie oferują usługi doradcze dla studentów i przyszłych studentów. Usługi te obejmują doradztwo w zakresie wyboru programu studiów, metod pracy i innych kwestii związanych ze studiami.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Kształcenie dorosłych jest prowadzone przez władze publiczne, instytucje prywatne, firmy i organizacje. Kształcenie i szkolenia dla dorosłych są oferowane przez instytucje na poziomie szkoły średniej i wyższej, w tym przez centra kształcenia ustawicznego. Kształcenie dorosłych może być również prowadzone przez szkoły gminne, szkoły prywatne, firmy lub organizacje. Centrum Usług Edukacyjno-Szkoleniowych jest forum partnerów społecznych w zakresie kształcenia i szkolenia dorosłych i uczenia się przez całe życie we współpracy z innymi organami edukacyjnymi i Ministerstwem Edukacji, Nauki i Kultury.