Islandia

Islandia to wyspa leżąca na północy Grzbietu Śródatlantyckiego z 376 tysięcami mieszkańców. Stolicą kraju jest Rejkiawik, najbardziej wysunięta na północ stolica świata. Państwo podzielone jest na 23 regiony administracyjne oraz 14 niezależnych miast. Językiem urzędowym jest islandzki. Islandia jest republiką parlamentarną o ustroju demokratycznym i nie jest członkiem Unii Europejskiej.

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

System edukacji w Islandii jest podzielony na cztery poziomy:

• przedszkolny
• obowiązkowy (szkolnictwo podstawowe i średnie I stopnia)
• szkolnictwo średnie II stopnia
• szkolnictwo wyższe.

Edukacja jest finansowana głównie ze środków publicznych, a szkół prywatnych jest niewiele. Zarządzanie systemem edukacji jest scentralizowane i rząd ponosi odpowiedzialność ustalanie i realizację polityki na wszystkich jego poziomach.

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

Islandzki parlament (Althingi) określa podstawowe cele systemu edukacji i ogólne zasady administrowania systemem. Cała edukacja, z wyjątkiem szkolnictwa wyższego, podlega Ministerstwu Edukacji i Dzieci.

Za funkcjonowanie przedszkoli i szkół obowiązkowych odpowiedzialne są gminy, natomiast rząd nadzoruje funkcjonowanie szkół średnich II stopnia i instytucji szkolnictwa wyższego.

Kształcenie ustawiczne i kształcenie dorosłych jest prowadzone przez władze publiczne, instytucje prywatne, firmy i organizacje. Ministerstwo Edukacji i Dzieci monitoruje wdrażanie wszystkich przepisów i regulacji dotyczących edukacji, z wyjątkiem szkolnictwa wyższego, które jest nadzorowane przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego, Nauki i Innowacji.

Edukacja w Islandii należy do sektora publicznego, a placówek prywatnych jest niewiele. Zarówno szkoły publiczne, jak i prywatne finansowane są ze środków publicznych.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

EDUKACJA OBOWIĄZKOWA

Dzieci 6-letnie rozpoczynają obowiązkową naukę w przedszkolu. Edukacja obowiązkowa trwa 10 lat, od szóstego do szesnastego roku życia dziecka.

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

W Islandii system wczesnej edukacji i opieki nad dzieckiem (ECEC) opiera się na modelu jednoetapowym (tj. ta sama placówka ECEC jest dostępna dla dzieci w różnym wieku). W zależności od dostępności miejsc w placówce wczesnej edukacji i opieki, dzieci mogą uczęszczać do przedszkola od około 1 roku życia do czasu rozpoczęcia obowiązku nauki, czyli ukończenia 6 lat. W praktyce dzieci przeważnie uczęszczają do publicznych placówek wczesnej edukacji i opieki w wieku 18-26 miesięcy, po złożeniu wniosku przez rodziców i opiekunów w gminie, w której mieszkają. Mimo, że zapisanie dziecka do placówki ECEC jest dobrowolne, Islandia jest jednym z państw o najwyższym wskaźniku uczestnictwa najmłodszych we wczesnej edukacji i opiece (w 2019 roku wskaźnik ten wynosił 95% dzieci w wieku 2-3 lata). Ponieważ wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem leży w gestii gminy, rodzice i opiekunowie mogą ubiegać się o miejsce w placówce w pobliżu ich miejsca zamieszkania. Dzieci ze specjalnymi potrzebami mają takie samo prawo do uczęszczania do lokalnych placówek jak inne dzieci, a programy muszą być dostosowane do ich możliwości i potrzeb.

Na tym etapie edukacji kładzie się silny nacisk na równość i integrację wszystkich podopiecznych. Zgodnie z ustawą dotyczącą wczesnej edukacji i opieki w Islandii, władze lokalne są odpowiedzialne za wszystkie sprawy dotyczące włączania dzieci ze specjalnymi potrzebami i dzieci znajdujących się z różnych powodów w niekorzystnej sytuacji. Gminy są zobowiązane do zapewnienia odpowiedniego wsparcia w swoim okręgu.

Islandzkie przedszkola stosują holistyczne podejście do edukacji i opieki nad dziećmi, mające na celu promowanie dobrego samopoczucia dzieci i prowadzenia nauki poprzez zabawę.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Kształcenie obowiązkowe jest zorganizowane w jednolitej strukturze (tj. kształcenie na poziomie szkoły podstawowej i średniej I stopnia stanowi część tego samego poziomu szkolnego i przeważnie odbywa się w tej samej szkole). Wszystkie szkoły zarówno publiczne, jak i prywatne są finansowane ze środków publicznych.

Szkoły podstawowe obejmują klasy 1-10. Oficjalnie nie ma podziału na klasy według umiejętności, a dzieci automatycznie przechodzą do klasy następnej. W większych szkołach istnieje kilka klas dla każdego rocznika. W mniejszych, głównie wiejskich, kilka klas uczy się w jednej grupie z jednym nauczycielem. Co ciekawe, metoda ta jest coraz częściej stosowana w większych szkołach.

Uczniowie szczególnie uzdolnieni mogą być promowani do klasy wyżej za zgodą specjalistów i dyrektora szkoły. Mogą też rozpocząć naukę w wieku 5 lat lub ukończyć obowiązkową szkołę w krótszym czasie niż inni uczniowie. W przypadku konieczności powtarzania klasy (co raczej nie jest praktykowane) uczniowie lub ich opiekunowie powinni złożyć wniosek powołując się na szczególne okoliczności, np. długotrwałą chorobę. Z zasady uczniowie są przydzielani do klas zgodnie z wiekiem, a uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi otrzymują dodatkowe wsparcie zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami.

Uczniowie wywodzący się ze środowisk imigranckich również są przyjmowani do szkół ogólnodostępnych, ale niektóre szkoły opracowały system przyjmowania uczniów ze środowisk imigranckich (np. dostosowując poziomu nauczania do poziomu znajomości języka) oraz specjalne szkolenia dla nauczycieli.

Po ukończeniu obowiązkowej edukacji szkolnej uczniowie otrzymują świadectwo.  Uczniowie mogą opuścić szkołę obowiązkową przed ukończeniem 10 klas, jeśli spełniają wymagania określone w opisie efektów uczenia się w Krajowym Przewodniku Programowym. Ustawa o szkołach średnich II stopnia stanowi, że każdy, kto ukończył kształcenie obowiązkowe, lub osiągnął wiek 16 lat, ma prawo zapisać się do szkoły średniej II stopnia lub uczyć się do 18 roku życia.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Edukacja na poziomie szkoły średniej II stopnia jest regulowana przez Ustawę o szkołach średnich II stopnia z 2008 r., która przede wszystkim określa zasady organizacji edukacji na tym poziomie, jej cele, przepisy oraz rolę i odpowiedzialność instytucji zaangażowanych w rozwój tego poziomu szkolnictwa.

W Islandii szkolnictwo średnie II stopnia zazwyczaj obejmuje uczniów w wieku 16-19 lat. Nauka w szkołach ogólnokształcących trwa zwykle 3 lata i prowadzi do uzyskania kwalifikacji umożliwiających wstęp na uniwersytet. Około 30 szkół średnich II stopnia zapewnia wszechstronną edukację przygotowującą do matury. Kształcenie i szkolenie zawodowe z kolei trwa 3-5 lat, w zależności od programu VET i może częściowo polegać na udziale w praktykach zawodowych.

Najważniejsze rodzaje szkół oferujące kształcenie średnie II stopnia (ogólne i zawodowe) to:

• Szkoły ogólnokształcące (Menntaskóli), które oferują 3-letni program o charakterze akademickim kończący się egzaminem maturalnym. Uczniowie, którzy kończą szkołę z wynikiem zadowalającym, są uprawnieni do podjęcia nauki w instytucjach szkolnictwa wyższego (uniwersytetach).
• Szkoły oferujące łączone kształcenie ogólne i zawodowe (Framhaldsskóli). Niektóre szkoły oferują również dodatkowy poziom specjalistycznego policealnego kształcenia zawodowego i kwalifikacji czeladniczych. Obecnie dostępnych jest ponad 80 programów tego typu. Uczniowie szkół zawodowych nie mają automatycznego wstępu do instytucji szkolnictwa wyższego, ale mogą zdać dodatkowo egzamin maturalny w trakcie realizacji programu kształcenia zawodowego.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Obecnie w Islandii działa 7 instytucji szkolnictwa wyższego. 4 z nich to instytucje publiczne, 2 to organizacje non-profit, a jedna - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (LLC). Uczelnie różnią się poziomem działalności badawczej i zakresem oferowanych programów. Wśród 7 instytucji znajdują się dwie uczelnie rolnicze, jedna akademia sztuki i cztery instytucje oferujące szeroki wybór kierunków. Uniwersytet Islandzki jest jedynym uniwersytetem oferującym pełen zakres dyscyplin, jest także najbardziej aktywny w dziedzinie badań i rozwoju. Uniwersytet Islandzki i Uniwersytet w Reykjaviku to dwie instytucje szkolnictwa wyższego mające uprawnienia do kształcenia doktorantów.

Studia pierwszego stopnia (licencjackie) trwają zazwyczaj trzy lata i odpowiadają 180-240 punktów ECTS.

Studia drugiego stopnia (magisterskie) obejmują program studiów trwający od 6 miesięcy do 2 lat (30-120 punktów). Tytuł magistra zapewnia dostęp do studiów doktoranckich. Instytucje szkolnictwa wyższego mogą wymagać od kandydata odpowiedniej minimalnej oceny końcowej ze szkoły średniej podczas rekrutacji na studia.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Kształcenie ogólne i zawodowe dorosłych w Islandii obejmuje edukację pozaformalną, kształcenie prowadzące do uzyskania ogólnych kwalifikacji i szkolenia zawodowe. Edukacja dorosłych obejmuje zarówno programy i kursy finansowane ze środków publicznych, przez zakłady pracy lub związki zawodowe, jak i płatne programy i kursy edukacyjne. W Islandii istnieje długa tradycja podnoszenia kompetencji pracowników. Niektóre instytucje oferują programy drugiej szansy, dzięki czemu dorośli mogą powrócić do edukacji i uczestniczyć w szkoleniach w późniejszym okresie życia, a program nauczania i egzaminy są dostosowane do doświadczenia, zainteresowań oraz poziomu umiejętności danej osoby uzyskanych wcześniej w ramach formalnego i pozaformalnego procesu kształcenia.

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Ogólne cele edukacji na każdym jej poziomie zdefiniowane w legislacji mają zastosowanie do wszystkich uczniów, w tym uczniów niepełnosprawnych i ze specjalnymi potrzebami. Na poziomie szkoły średniej II stopnia uczniom z niepełnosprawnościami oraz uczniom z trudnościami emocjonalnymi lub społecznymi należy zapewnić odpowiednie nauczanie i specjalne wsparcie w nauce. Specjalistyczna pomoc i udogodnienia mają być zapewnione w razie takiej potrzeby.

Również centra kształcenia dorosłych są zobowiązane do zapewnienia kształcenia dorosłym osobom o ograniczonych możliwościach edukacyjnych i zawodowych, z uwzględnieniem ich kompetencji i trudnej sytuacji.

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych i specjalnych* placówek edukacyjnych, 2018/19

(-) nie dotyczy
^a ISCED= International Standard Classification of Education

W Islandii nie ma szkół specjalnych, ale w większości szkół ogólnodostępnych osobom z trudnościami w uczeniu się oferowane są specjalnie dostosowane programy ogólne lub zawodowe.

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation