Czechy

Czechy są republiką parlamentarną. Szefem rządu jest premier, a głową państwa − prezydent. Państwo powstało w 1993 r. po podziale Czechosłowacji na Czechy i Słowację. Czechy to mały (liczący 10,06 mln mieszkańców), ale gospodarczo rozwinięty kraj położony w sercu Europy. Państwo ma zdecentralizowaną administrację obejmującą 14 regionów i ponad 6 000 gmin. Ludność jest jednolita językowo, a mniejszości narodowe nie są liczne. Na tle innych państw europejskich, Czesi mają wyjątkowo wysoki poziom wykształcenia: ponad 94% dorosłych w wieku 25-64 lat ma co najmniej wykształcenie średnie II stopnia (dane na rok 2020). Czechy są członkiem Unii Europejskiej od 2004 roku, natomiast w strefie Schengen są od 2007 roku. Walutą narodową jest korona czeska, jednak państwo przygotowuje się obecnie do przyjęcia euro.

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTARYSTYKA

Szkoły zapewniają edukację zgodnie z programami edukacyjnymi, a ich założenia ogólne są określone w ustawie o edukacji (lub ustawie o szkolnictwie wyższym).

Szkoły są podzielone na następujące typy w zależności od poziomu i charakteru prowadzonej edukacji:

• przedszkole (mateřská škola)
• szkoła podstawowa (základní škola)
• szkoła ponadpodstawowa (střední škola – gymnázium, střední odborná škola, střední odborná učiliště)
• konserwatorium (konzervatoř)
• wyższa szkoła zawodowa (vyšší odborná škola)
• podstawowa szkoła artystyczna (základní umělecká škola)
• szkoła językowa z uprawnieniami do organizowania egzaminów państwowych z języka (jazyková škola s právem státní jazykové zkoušky)
• uczelnia wyższa (vysoká škola)

Wszystkie te instytucje podlegają ustawie o edukacji. Jedynym wyjątkiem są instytucje szkolnictwa wyższego (vysoká škola), które podlegają ustawie o szkolnictwie wyższym.

Przedszkola, podstawowe szkoły artystyczne i szkoły językowe nie zapewniają określonego poziomu wykształcenia.

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu, jako organ odpowiedzialny za administrację państwową w obszarze edukacji:

• odpowiada za stan, koncepcję i rozwój systemu edukacji;
• przydziela środki finansowe z budżetu państwa;
• określa wymagania kwalifikacyjne i warunki pracy nauczycieli;
• określa ogólne treści kształcenia od poziomu przedszkolnego do średniego;
• zatwierdza programy edukacyjne wyższych szkół zawodowych.

Regiony prowadzą:

•  szkoły średnie II stopnia (ISCED 3);
•  konserwatoria (ISCED 2, ISCED 3, ISCED 5);
•  wyższe szkoły zawodowe (ISCED 6).

Gminy prowadzą:

• przedszkola (ISCED 0);
• szkoły podstawowe (ISCED 1, ISCED 2) oraz zapewniają realizację obowiązkowej edukacji przedszkolnej i obowiązku szkolnego.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

EDUKACJA PRZEDSZKOLNA

Edukacja przedszkolna jest realizowana w przedszkolach (mateřské školy) przeznaczonych dla dzieci w wieku od 2 do 6 lat. Gmina jest zobowiązana, na podstawie zgłoszeń rodziców, do zapewnienia edukacji przedszkolnej w przedszkolu dla dzieci w wieku od 3 lat.

Niektóre dzieci 6-letnie z "odroczeniem obowiązku szkolnego", a także niektóre dzieci 5-letnie uczęszczają do klas przygotowawczych (přípravné třídy). Są one tworzone w szkołach podstawowych (základní školy), jednak większość dzieci z odroczonym obowiązkiem szkolnym uczęszcza do przedszkoli.

Edukacja przedszkolna jest obowiązkowa dla dzieci w ostatnim roku przedszkolnym. Dotyczy to dzieci, które ukończą 5 lat przed 31 sierpnia. Wymóg ten można spełnić w przedszkolach lub w klasach przygotowawczych. Pod pewnymi warunkami możliwa jest edukacja indywidualna (nauczanie domowe).

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Ten etap obejmuje edukację na poziomie szkoły podstawowej (ISCED 1) i średniej I stopnia (ISCED 2) i trwa 9 lat (od 6 do 15 roku życia). Po pomyślnym ukończeniu szkoły podstawowej uczeń uzyskuje poziom wykształcenia podstawowego (základní vzdělání).

Większość populacji (prawie 90%) zdobywa wykształcenie podstawowe w szkole podstawowej (základní škola), która dzieli się na:

• I etap (poziom podstawowy) klasy od 1 do 5
• II etap (poziom szkoły średniej I stopnia) klasy od 6 do 9.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Po pomyślnym ukończeniu piątej lub siódmej klasy szkoły podstawowej uczniowie mogą zostać przyjęci do wieloletniej średniej szkoły ogólnokształcącej lub ośmioletniego konserwatorium, odpowiadającego szkole średniej I stopnia lub jej części. Uczniowie mają wybór między ośmioletnim lub sześcioletnim programem w wieloletnich średnich szkołach ogólnokształcących (víceletá gymnázia), jeśli spełnią kryteria selekcji w procesie rekrutacji. Kandydat zdaje egzamin wstępny w formie testu z języka czeskiego i literatury oraz matematyki, a także egzamin z innych przedmiotów (jeśli dodatkowy przedmiot zostanie wskazany przez dyrektora szkoły).

Konserwatorium jest specyficznym rodzajem szkoły, która łączy edukację ogólnokształcącą na poziomie podstawowym i średnim z kształceniem zawodowym w zakresie sztuki. Publiczne szkoły średnie i konserwatoria są tworzone głównie przez regiony. Około 10% uczniów kończy edukację podstawową na niższym etapie wieloletnich średnich szkół ogólnokształcących, a niewielka liczba w niższych klasach ośmioletnich konserwatoriów. Szkoły te kończą się egzaminem dyplomowym (absolutorium) dając uczniom kwalifikacje vyšší odborné vzdělání v konezrvatoři  na poziomie ISCED 554. Uczniowie mogą także ukończyć naukę przystępując do egzaminu maturalnego (maturitní zkouška) (ISCED 354), którego zdanie jest warunkiem przyjęcia na wszystkie kierunki studiów wyższych. 

Szkolnictwo średnie II stopnia (szkoły średnie) oferuje kształcenie ogólne i zawodowe. Wiek uczniów wynosi zwykle od 15 do 18/19 lat. Absolwenci szkół zdobywają jeden z trzech poziomów wykształcenia:

• średnie z maturą;
• średnie z certyfikatem przygotowania zawodowego;
• Średnie (bez matury).

Wykształcenie średnie z maturą można uzyskać zarówno w szkołach ogólnokształcących, jak i zawodowych, i jest to warunek wstępny do podjęcia studiów wyższych. Szkoły ponadpodstawowe zapewniają również posiadaczom świadectwa przygotowania zawodowego możliwość kontynuacji nauki i zdobycia wykształcenia średniego wraz z maturą oraz skrócone ścieżki kształcenia dla absolwentów posiadających kwalifikacje zawodowe lub świadectwo maturalne umożliwiające im zdobycie dodatkowo kwalifikacji w innej dziedzinie.

Szkoły średnie II stopnia zapewniają głównie kształcenie na poziomie szkoły średniej II stopnia (ISCED 3), które może mieć charakter ogólny lub zawodowy. Ten rodzaj edukacji jest nieobowiązkowy. Składa się z dwu- lub czteroletnich programów, a uczniowie zazwyczaj rozpoczynają je w wieku 15 lat, tj. po ukończeniu szkoły obowiązkowej. Ten poziom kształcenia oferuje szeroki zakres kierunków zawodowych na kilku poziomach i zaspokaja potrzeby edukacyjne całej grupy wiekowej 15-18 lat. Niektóre szkoły średnie (wieloletnie średnie szkoły ogólnokształcące - víceletá gymnázia) umożliwiają również uzyskanie wykształcenia średniego I stopnia.

W szkołach ponadpodstawowych organizowane są ponadto trzy rodzaje kształcenia dla osób, które ukończyły szkołę średnią i chcą uzyskać kolejne kwalifikacje:

• Kursy uzupełniające (nástavbové studium – ISCED 354) są przeznaczone dla kandydatów, którzy ukończyli trzyletnie kształcenie zawodowe (ISCED 353) i chcą uzupełnić swoje wykształcenie średnie o egzamin maturalny. Kurs trwa dwa lata i jest zakończony egzaminem maturalnym. Uczniowie najczęściej podejmują go natychmiast po ukończeniu wcześniejszego etapu edukacji. Ich ścieżka edukacyjna w szkole ponadpodstawowej trwa zatem pięć lat, a po jej ukończeniu uczniowie mają kwalifikacje zawodowe oraz wykształcenie średnie ze świadectwem maturalnym.
• Skrócone kursy przygotowujące do zdobycia wykształcenia średniego zakończone świadectwem przygotowania do zawodu (zkrácené studium s výučním listem – ISCED 353) dla osób kończących szkołę na poziomie ISCED 344 lub 354 oraz posiadających certyfikaty zawodowe (ISCED 353), którzy chcą zdobyć dalsze kwalifikacje. Nauka trwa od jednego do dwóch lat i kończy się egzaminem.
• Skrócone kursy przygotowujące do zdobycia wykształcenia średniego z egzaminem maturalnym (zkrácené stduium s maturitní zkouškou – ISCED 354) dla osób kończących szkołę na poziomie ISCED 344 lub 354, które chcą uzyskać dalsze kwalifikacje. Kursy trwają od roku do dwóch lat i kończą się egzaminem.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Uczelnie prowadzą kształcenie na trzech poziomach studiów: licencjackich (ISCED 645), magisterskich (ISCED 746 lub 747), i doktoranckich (ISCED 844). Umożliwiają także zdobywanie, poszerzanie i pogłębianie wiedzy z różnych dziedzin nauki i kultury w ramach programów uczenia się przez całe życie.

• Studia licencjackie mają na celu przygotowanie studentów do zawodu lub do kontynuowania studiów na poziomie magisterskim. Minimalne wymagania wstępne to wykształcenie średnie z egzaminem maturalnym lub zawodowym (ISCED 344 lub 354), a czas trwania studiów na tym poziomie to 3 do 4 lat.
• Studia magisterskie mają na celu zdobycie wiedzy teoretycznej i praktycznej w oparciu o bieżące odkrycia naukowe, badania i rozwój oraz wdrożenie ich w życie i rozwijanie umiejętności kreatywnej pracy. W dziedzinie sztuki koncentrują się na zaawansowanym kształceniu artystycznym i rozwoju talentów. Programy magisterskie są kontynuacją studiów licencjackich i trwają od roku do trzech lat. Czas trwania studiów wynosi zwykle 5 lub na niektórych kierunkach, 6 lat (np. medycyna, weterynaria, stomatologia, farmacja, sztuka i architektura).
• Studia doktoranckie koncentrują się na badaniach naukowych, rozwoju oraz niezależnej działalności teoretycznej lub twórczej. Studia doktoranckie trwają co najmniej 3 lata, nie dłużej niż 4 lata.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Kształcenie dorosłych jest integralną częścią uczenia się przez całe życie i obejmuje wszystkie obszary edukacji, zarówno w kształceniu zawodowym, jak i w rozwijaniu ogólnych umiejętności lub aktywności w czasie wolnym. Podobnie jak inne obszary uczenia się przez całe życie, kształcenie dorosłych można również podzielić na formalne i nieformalne.

Dalsze kształcenie i szkolenie zawodowe jest oferowane przez szkoły średnie II stopnia i instytucje szkolnictwa wyższego, organizacje pracodawców, organy administracji publicznej i samorządowej oraz placówki edukacyjne, organizacje non-profit oraz podmioty gospodarcze i komercyjne.

Zgodnie z ustawą nr 179/2006 o weryfikacji i uznawaniu wyników dalszego kształcenia, kandydaci mają możliwość zweryfikowania swojej wiedzy i umiejętności zdobytych poza edukacją formalną (np. poprzez różne kursy, samokształcenie, szkolenia praktyczne itp.).

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

W Czechach kształcenie specjalne odbywa się na kilka sposobów:

• w formie integracji indywidualnej w zwykłych klasach w szkole ogólnodostępnej (oddziały, grupy)
• w formie integracji grupowej w klasach utworzonych w szkole ogólnodostępnej dla uczniów znajdujących się w trudnej sytuacji, o których mowa w art. 16 ust. 9 ustawy o edukacji
• w szkołach utworzonych bezpośrednio dla uczniów znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, o których mowa w § 16 ust. 9 ustawy o edukacji
• w ramach innych form realizacji obowiązku szkolnego dozwolonych przez prawo (kształcenie indywidualne, kształcenie uczniów ze znaczną niepełnosprawnością intelektualną).

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych placówek edukacyjnych, 2021/22

(-) nie dotyczy
^a ISCED= International Standard Classification of Education 

Źrodło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions  

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation - Czechia