Czechy

ZARZĄDZANIE OŚWIATĄ ROZDZIELONE MIĘDZY RZĄD CENTRALNY, REGIONY I GMINY.

Ministerstwo Edukacji, Młodzieży i Sportu, jako organ odpowiedzialny za administrację państwową w dziedzinie edukacji:

• odpowiada za kierunki rozwoju i stan edukacji;
• przeznacza środki finansowe na edukację z budżetu państwa;
• określa wymagania kwalifikacyjne i warunki pracy nauczycieli;
• określa ogólne treści edukacyjne od poziomu przedszkolnego do średniego;
• zatwierdza programy edukacyjne wyższych szkół zawodowych.

Regiony:

• prowadzą szkoły średnie II stopnia (ISCED 3);
• prowadzą konserwatoria (ISCED 2, ISCED 3, ISCED 5);
• prowadzą wyższe szkoły zawodowe (ISCED 6).

Gminy:

• prowadzą przedszkola (ISCED 0);
• prowadzą szkoły podstawowe (ISCED 1, ISCED 2);
• mają obowiązek zapewnić wszystkim uczniom obowiązkowe kształcenie.

PRAWO DO EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ DLA 3-LATKÓW

Ustawa o systemie edukacji wymaga, aby gmina zapewniła miejsce w przedszkolu dziecku, które ma stałe miejsce zamieszkania w tej gminie, a które ukończy 3 lata przed rozpoczęciem roku szkolnego (do 31 sierpnia). W przypadku dzieci, które ukończyły 5 lat, edukacja przedszkolna jest obowiązkowa – od początku roku szkolnego po 5. urodzinach dziecka do rozpoczęcia obowiązkowej nauki w szkole. Ostatni rok edukacji w publicznych lub państwowych przedszkolach jest bezpłatny.

PRZECHODZENIE WIĘKSZOŚCI UCZNIÓW DO SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH (ISCED 3) PO ZAKOŃCZENIU OBOWIĄZKU SZKOLNEGO

Odsetek osób w wieku 20–24 lata, które pomyślnie ukończyły co najmniej szkołę średnią II stopnia, wynosił 89%, podczas gdy średnia dla UE (UE28) wyniosła w 2017r. 83%.

Wysoki odsetek uczniów wybierających kształcenie zawodowe (ISCED 3) 78,5% uczniów szkół ponadgimnazjalnych pobiera kształcenie o profilu zawodowym, dla porównania średnia UE (UE 28) wynosiła w  2012 r. 55,7%.

Niski odsetek osób przedwcześnie kończących naukę (ISCED 3) Odsetek osób przedwcześnie kończących naukę (zdefiniowany jako odsetek populacji w wieku 18–24 lat z wykształceniem co najwyżej gimnazjalnym, która nie jest w trakcie dalszego kształcenia lub szkolenia) w 2017 r. wyniósł w Czechach 6,7%, podczas gdy średnia w UE (UE 28) wynosiła 10,6%.

AUTONOMIA SZKÓŁ WYŻSZYCH

Instytucje szkolnictwa wyższego (ISCED 6–8) są zwykle niezależnymi podmiotami prawnymi o wysokim stopniu autonomii. Do ich obowiązków należy między innymi:

• ustalanie stosunków pracy, w tym wysokość wynagrodzenia pracowników uczelni;
• zarządzanie;
• przygotowanie i realizacja programów studiów akredytowanych przez Krajowe Biuro Akredytacji (Národní akreditační úřad pro vysoké školství).

Niskie opłaty w publicznych szkołach wyższych

Jedyne pobierane opłaty są związane z procedurami rekrutacyjnymi. Opłaty te są wnoszone raz w danym cyklu edukacyjnym, obowiązują wszystkich studentów z wyjątkiem studentów studiujących w języku obcym, którzy płacą czesne.

Szkoły zapewniają edukację zgodnie z programami edukacyjnymi (nauczania); ich założenia ogólne są określone w ustawie o edukacji (lub ustawie o szkolnictwie wyższym).

Szkoły są podzielone na następujące typy w zależności od poziomu i charakteru prowadzonej edukacji:

• przedszkole (mateřská škola)
• szkoła podstawowa (základní škola)
• szkoła ponadpodstawowa (střední škola – gymnázium, střední odborná škola, střední odborná učiliště)
• konserwatorium (konzervatoř)
• wyższa szkoła zawodowa (vyšší odborná škola)
• podstawowa szkoła artystyczna (základní umělecká škola)
• szkoła językowa z uprawnieniami do organizowania egzaminów państwowych z języka (jazyková škola s právem státní jazykové zkoušky)
• uczelnia wyższa (vysoká škola)

Wszystkie te instytucje podlegają ustawie o edukacji. Jedynym wyjątkiem są instytucje szkolnictwa wyższego (vysoká škola), które podlegają ustawie o szkolnictwie wyższym.

Przedszkola, podstawowe szkoły artystyczne i szkoły językowe nie zapewniają określonego poziomu wykształcenia.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

ETAPY SYSTEMU EDUKACJI

Najmłodsze dzieci mogą uczęszczać do placówek dla dzieci poniżej 3. roku życia lub grup dziecięcych skierowanych do dzieci w wieku od 1 roku do rozpoczęcia obowiązkowej edukacji.

Edukacja przedszkolna obejmuje dzieci w wieku od 3 do 6 lat i jest prowadzona w przedszkolach. Dzieci w wieku od 4 lat mieszkające w obrębie rejonu danego przedszkola są przyjmowane w pierwszej kolejności. Od września 2017 r. ostatni rok edukacji przedszkolnej (dla dzieci w wieku 5 lat) jest obowiązkowy.

Obowiązkowa nauka w szkole (obowiązek szkolny) rozpoczyna się w wieku 6 lat i trwa 9 lat.

Szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne (kształcenie podstawowe) jest organizowane głównie w ramach jednolitej struktury w dziewięcioletnich szkołach podstawowych, które są podzielone na etap pierwszy i drugi. Wiek uczniów wynosi zwykle od 6 do 15 lat.

Szkolnictwo średnie II stopnia (szkoły średnie) prowadzone jest przez szkoły średnie II stopnia w dziedzinach ogólnych i zawodowych. Wiek uczniów wynosi zwykle od 15 do 18/19 lat. Absolwenci szkół zdobywają jeden z trzech poziomów edukacji:

• wykształcenie średnie z maturą;
• wykształcenie średnie z certyfikatem przygotowania zawodowego;
• wykształcenie średnie.

Wykształcenie średnie z maturą można uzyskać zarówno na poziomie ogólnym, jak i zawodowym, i jest to warunkiem wstępnym do podjęcia studiów wyższych. Szkoły ponadpodstawowe zapewniają również posiadaczom świadectwa przygotowania zawodowego możliwość kontynuacji nauki i zdobycia wykształcenia średniego wraz z maturą oraz skrócone ścieżki kształcenia dla absolwentów posiadających kwalifikacje zawodowe lub świadectwo maturalne umożliwiające im zdobycie dodatkowo kwalifikacji w innej dziedzinie.

Konserwatorium jest specyficznym rodzajem szkoły, którą łączy edukację ogólnokształcącą na poziomie podstawowym i średnim z wyższym wykształceniem zawodowym w zakresie sztuki.

Szkolnictwo wyższe jest prowadzone przez wyższe szkoły zawodowe i instytucje szkolnictwa wyższego. Wyższe wykształcenie zawodowe jest zwykle osiągane w programach trzyletnich. Szkolnictwo wyższe składa się ze studiów pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia (programy licencjackie, magisterskie i doktoranckie) lub, w przypadku niektórych dziedzin, jednolitych programów magisterskich.

Edukacja dorosłych obejmuje m.in. edukację ogólną, zawodową i edukację opartą na zainteresowaniach.

OPIEKA NAD DZIEĆMI DO LAT 3

Tradycyjnie instytucjami opieki nad dziećmi poniżej trzeciego roku życia były żłobki (jesle) zakładane głównie przez gminy. W ciągu ostatniej dekady ich liczba, a tym samym liczba dostępnych miejsc opieki, znacznie spadła. Zgodnie z nową ustawą o służbie zdrowia funkcjonowanie tych placówek  zakończono do końca 2013 r. Ale żłobki nadal istnieją i oferują usługi z zakresu zarejestrowanego zawodu Codzienna opieka nad dziećmi w wieku poniżej trzech lat  lub jako grupy dziecięce.

Od 2000 r. funkcjonuje zawód rejestrowany pod nazwą Opieka dzienna nad dziećmi w wieku poniżej trzech lat wykonywany głównie przez podmioty prywatne i dla nich przeznaczony. Opieka jest zapewniana indywidualnie lub w placówkach zgodnie z ustawą o licencjach handlowych. Dostawcami usług mogą być również instytucje publiczne, takie jak centra usług socjalnych utworzone przez dzielnice, miasta, gminy lub przedsiębiorstwa pożytku publicznego. W przypadku organów publicznych prowadzenie obiektu jest finansowane przez gminę lub dzielnicę miasta.

W listopadzie 2014 r. weszła w życie nowa ustawa o opiece nad dziećmi w grupie dziecięcej (dětská skupina). Grupy dziecięce są skierowane do dzieci w wieku od jednego roku do rozpoczęcia obowiązkowej nauki szkolnej (w wieku sześciu / siedmiu lat). Opieka świadczona jest na zasadach niekomercyjnych; założycielami mogą być firmy zakładające je dla swoich pracowników, podmioty publiczne lub organizacje non-profit.

Placówki dla dzieci poniżej trzeciego roku życia są jak dotąd całkowicie poza systemem edukacji i nie podlegają Ministerstwu Edukacji, Młodzieży i Sportu. (Sytuacja powinna ulec zmianie od roku szkolnego 2020/2021; zgodnie z nowelizacją ustawy o systemie oświaty,  przedszkola przyjmą dwuletnie dzieci od roku szkolnego 2020/2021.)

PRZEDSZKOLA

Edukacja przedszkolna obejmuje dzieci w wieku od trzech do sześciu lat (minimum dwulatki). Od roku szkolnego 2017/18 ostatni rok edukacji przedszkolnej jest obowiązkowy. Od początku roku szkolnego po piątych urodzinach dziecka nauka w przedszkolu jest bezpłatna. Edukacja przedszkolna nie zapewnia określonego poziomu wykształcenia (poziom ISCED 020), ale stwarza podstawy zrównoważonej edukacji i pomaga zrekompensować nieprawidłowości rozwojowe dzieci przed rozpoczęciem nauki w szkole podstawowej.

SZKOŁA PODSTAWOWA

Szkoła podstawowa (ISCED 1 + 2) trwa dziewięć lat i odpowiada długości obowiązkowej nauki szkolnej (obowiązku szkolnego). Dzieli się na pięcioletni pierwszy etap (szkolnictwo podstawowe) i czteroletni drugi etap (szkolnictwo średnie I stopnia). Uczniowie w wieku od 6 do 11 lat są zwykle na pierwszym etapie, a uczniowie w wieku od 11 do 15 lat na drugim etapie szkoły podstawowej. Po ukończeniu pierwszego etapu (ISCED 100) uczniowie wykazujący zainteresowanie, którzy z sukcesem zakończyli rekrutację mogą przenieść się do wieloletniego gymnázium. Mogą kontynuować naukę w ośmioletniej szkole średniej ogólnokształcącej po piątym roku lub w sześcioletniej –  po siódmym roku nauki. Po piątym roku, mogą przenieść się do konserwatorium i ukończyć tam obowiązkową naukę. Po ukończeniu szkoły podstawowej i gimnazjum uczniowie osiągają poziom „edukacji podstawowej” (ISCED 244). Uczniowie kończący podstawową szkołę specjalną (základní škola speciální), skierowaną do uczniów z umiarkowanymi i ciężkimi upośledzeniami umysłowymi, osiągają określony poziom wykształcenia nazwany „podstawy edukacji” (odpowiednik/ również ISCED 244).

SZKOŁA ŚREDNIA II STOPNIA

Szkoły średnie II stopnia prowadzą kształcenie średnie II stopnia – ISCED 253; niektóre szkoły mogą również zapewniać kształcenie na poziomie gimnazjalnym (ISCED 244). Struktura i rodzaje edukacji umożliwiają uczniom zmianę lub poszerzenie  ścieżki edukacyjnej.

Wykształcenie średnie/ kwalifikacje na poziomie szkoły średniej obejmują jeden z trzech poziomów, w zależności od  programu edukacyjnego:

1. Wykształcenie średnie – střední vzdělání (ISCED 253 lub 353), uzyskiwane po jednym lub dwóch latach nauki, prowadzone jest przez szkoły ponadgimnazjalne, głównie o nazwie odborná škola (szkoła zawodowa), odborné učiliště lub praktická škola (szkoła zawodowa lub praktyczna szkoła). Są one skierowane do uczniów, którzy zakończyli edukację podstawową bez powodzenia lub osiągnęli jedynie poziom základy vzdělání („podstawy edukacji”) (ISCED 244).
2. Wykształcenie średnie z certyfikatem przygotowania zawodowego (střední vzdělání s výučním listem) (ISCED 353), uzyskiwane po dwóch lub trzech latach nauki, jest zazwyczaj prowadzone przez szkoły średnie II stopnia zwane średnimi szkołami zawodowymi (střední odborné učiliště).
3. Wykształcenie średnie z egzaminem maturalnym (střední vzdělání s maturitní zkouškou) ma charakter ogólny (ISCED 344) lub zawodowy (ISCED 354). Egzamin maturalny (maturitní zkouška) uprawnia uczniów do ubiegania się o przyjęcie na studia wyższe. Kształcenie zawodowe na tym poziomie jest zwykle oferowane przez szkoły zwane średnimi szkołami zawodowymi (střední odborné školy) lub specjalistyczne szkoły średnie (střední odborná učiliště) i trwa cztery lata. Uczniowie uzyskują kwalifikacje do podjęcia określonych zawodów technicznych, ekonomicznych i innych, lub wysoko wykwalifikowanych stanowisk pracy oraz dostęp do szkolnictwa wyższego. Edukacja ogólna prowadzona jest przez szkoły ponadpodstawowe, które są zwykle nazywane liceami ogólnokształcącymi. Nauka może trwać cztery lata (tylko szkoły średnie II stopnia) lub sześć lub osiem lat (szkoły średnie I i II stopnia) i głównie przygotowuje uczniów do szkolnictwa wyższego lub szkolnictwa zawodowego na poziomie wyższym.

W szkołach ponadpodstawowych organizowane są ponadto następujące trzy rodzaje kształcenia dla osób, które ukończyły szkołę średnią i chcą uzyskać kolejne kwalifikacje:

1. Kursy uzupełniające (nástavbové studium – ISCED 354) są przeznaczone dla kandydatów, którzy ukończyli trzyletnie kształcenie zawodowe (ISCED 353) i chcą uzupełnić swoje wykształcenie średnie o egzamin maturalny. Kurs trwa dwa lata i jest zakończony egzaminem maturalnym. Uczniowie najczęściej podejmują go natychmiast po ukończeniu wcześniejszej edukacji. Ich ścieżka edukacyjna w szkole ponadpodstawowej trwa zatem pięć lat, a po jej ukończeniu uczniowie mają kwalifikacje zawodowe oraz wykształcenie średnie ze świadectwem maturalnym.
2. Skrócone kursy przygotowujące do zdobycia wykształcenia średniego zakończone świadectwem przygotowania do zawodu (zkrácené studium s výučním listem – ISCED 353) dla osób kończących szkołę na poziomie ISCED 344 lub 354 oraz posiadających certyfikaty zawodowe (ISCED 353), którzy chcą zdobyć dalsze kwalifikacje. Studia trwają od jednego do dwóch lat i kończą się egzaminem końcowym.
3. Skrócone kursy przygotowujące do zdobycia wykształcenia średniego z egzaminem maturalnym (zkrácené stduium s maturitní zkouškou – ISCED 354) dla osób kończących szkołę na poziomie ISCED 344 lub 354, które chcą uzyskać dalsze kwalifikacje. Kursy trwają od roku do dwóch lat i kończą się egzaminem.

 

KONSERWATORIA

Konserwatoria (konzervatoře) prowadzą sześcio- lub ośmioletnie programy kształcenia ogólnego i zawodowego w zakresie muzyki, tańca, śpiewu i sztuk dramatycznych oraz przygotowują uczniów do działań artystycznych i połączonych działań artystycznych i pedagogicznych. Studia w dziedzinie tańca trwają osiem lat (poziomy ISCED 244, 354 i 554), a uczniowie rozpoczynają je po piątej klasie szkoły podstawowej. Wszystkie pozostałe programy trwają sześć lat (poziomy ISCED 354 i 554), a uczniowie rozpoczynają je po ukończeniu obowiązkowej nauki w szkole, tj. po osiągnięciu základní vzdělání (ISCED 244). Szkoły te kończą się egzaminem dyplomowym (absolutorium) dając uczniom kwalifikacje vyšší odborné vzdělání v konezrvatoři  na poziomie ISCED 554. Uczniowie mogą także ukończyć naukę egzaminem maturalnym (maturitní zkouška) (ISCED 354), który jest warunkiem przyjęcia na wszystkie kierunki studiów wyższych.

WYŻSZE SZKOŁY ZAWODOWE

Wyższe szkoły zawodowe przygotowują osoby z wykształceniem średnim (ISCED 344 lub 354) do wykonywania zawodów wymagających wysokich kwalifikacji. Prowadzą one kształcenie na poziomie vyšší odborné vzdělání (ISCED 655) kończące się egzaminem dyplomowym (absolutorium).

UCZELNIE WYŻSZE

Uczelnie wyższe prowadzą kształcenie na trzech poziomach studiów: licencjackich (ISCED 645), magisterskich (ISCED 746 lub 747), i doktoranckich (ISCED 844). Umożliwiają także zdobywanie, poszerzanie i pogłębianie wiedzy z różnych dziedzin nauki i kultury w ramach programów uczenia się przez całe życie.

Studia licencjackie mają na celu przygotowanie studentów do zawodu lub do kontynuowania studiów na poziomie magisterskim. Minimalne wymagania wstępne to wykształcenie średnie z egzaminem maturalnym lub zawodowym (ISCED 344 lub 354), a standardowy czas trwania studiów na tym poziomie to trzy do czterech lat.

Studia magisterskie mają na celu zdobycie wiedzy teoretycznej i praktycznej w oparciu o bieżące odkrycia naukowe, badania i rozwój oraz wdrożenie ich w życie i rozwijanie umiejętności kreatywnej pracy. W dziedzinie sztuki koncentrują się na zaawansowanym szkoleniu artystycznym i rozwoju talentów. Programy magisterskie są kontynuacją kursów licencjackich i trwają od roku do trzech lat. Standardowy czas trwania studiów na niektórych kierunkach wynosi zwykle pięć lub sześć lat np. medycyna, weterynaria, stomatologia, farmacja, sztuka i architektura.

Studia doktoranckie koncentrują się na badaniach naukowych, rozwoju oraz niezależnej działalności teoretycznej lub twórczej. Studia doktoranckie trwają co najmniej trzy lata, nie dłużej niż cztery lata.

Oprócz działalności edukacyjnej instytucja szkolnictwa wyższego może oferować programy kursów uczenia się przez całe życie ukierunkowane na umiejętności zawodowe lub osobiste zainteresowania / hobby. Uczelnia wydaje uczestnikom certyfikat potwierdzający zaliczenie kursu. Uczestnik kursu uczenia się przez całe życie zgodnie z prawem uniwersyteckim nie ma statusu studenta. (Punkty z tych kursów mogą jednak zostać uznane, jeśli uczestnik kursu zostanie studentem akredytowanego programu studiów). Szczegółowe warunki uczenia się przez całe życie są określone w wewnętrznych przepisach poszczególnych instytucji szkolnictwa wyższego.