Austria

Austria to śródlądowy kraj środkowoeuropejski z około 9 mln mieszkańców. Stolicą państwa jest Wiedeń, którego populacja liczy ok. 1,9 miliona. Konstytucja Republiki Austriackiej (Verfassungen Österreichs: Bundes-Verfassungsgesetz) uchwalona została w 1920 roku i obowiązuje w państwie w tej samej wersji od zakończenia II wojny światowej w 1945 roku. Według ustawy zasadniczej, Austria to republika demokratyczna o ustroju federalnym. Dzieli się na dziewięć krajów związkowych (Bundesland). Każdy z nich ma własną konstytucję, sejm, rząd i prezydenta związkowego wybieranego na sześcioletnią kadencję. Austria jest członkiem UE od 1 stycznia 1995 roku i wprowadziła euro jako swoją walutę 1 stycznia 2002 roku oraz należy do strefy Schengen od 1997 roku. Językiem urzędowym w Austrii jest niemiecki, który jest również językiem ojczystym dla dużej części populacji.

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

Fundamentalne zasady, na podstawie których funkcjonuje edukacja w Austrii to sprawiedliwość, otwartość, demokracja, pokój, solidarność oraz tolerancja bez względu na pozycję materialną, rasę czy status społeczny. Obecna struktura edukacji została wprowadzona w 2017 roku na podstawie Ustawy o reformie edukacji (Bildungsreformgesetz 2017). 

Dokument stanowi podstawę nowego modelu zarządzania systemem edukacji oraz zapewniania jakości na podstawie wyników badań, który zakłada m. in.:

• Sformułowanie definicji wszechstronnych ram jakości pracy szkoły
• Regularne zbieranie danych dotyczących różnych aspektów jakości pracy szkoły
• Udostępnienie zebranych danych administracji edukacyjnej wszystkich szczebli
• Przygotowanie rocznych raportów dotyczących edukacji szkolnej
• Nowy system inspekcji szkolnej i ewaluacji.

Austriacki system szkolny ma bardzo rozbudowany wybór programów nauczania na wszystkich poziomach, w tym w ramach systemu edukacji zawodowej. Spośród młodzieży w wieku 15-19 lat, 18 proc. uczy się w ogólnokształcących szkołach średnich drugiego stopnia, a 82 proc. wybiera jedną ze ścieżek kształcenia zawodowego

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

Zarządzanie i administrowanie całym systemem edukacji jest w Austrii podzielone na trzy poziomy:

• Poziom federalny/centralny: Federalne Ministerstwo Edukacji, Nauki i Badań
• Poziom prowincji (9 prowincji i odpowiednio 9 rad zarządzających edukacją)
• Poziom lokalny (gminy)

Przedszkola i żłobki są prowadzone przez władze lokalne, ale za sformułowanie legislacji ich dotyczącej odpowiadają władze regionalne. Działa też znaczący sektor prywatny prowadzony przez prywatne stowarzyszenia i organizacje kościelne.

Nauczanie domowe jest zdecentralizowane - większość odpowiedzialności za jego regulowanie spoczywa na dziewięciu prowincjach federalnych. Kwestie dotyczące opiekunów do dzieci i opieki nad niemowlętami są regulowane przez specjalne przepisy dotyczące opieki nad dziećmi i opieki dziennej. Opiekunowie są zobowiązani do uzyskania zezwolenia od właściwego organu w danej prowincji na wykonywanie zawodu. W zależności od prowincji, właściwym organem jest komisja okręgowa, rząd prowincji lub administracja miejska.

Od 2019 roku za wdrażanie przepisów szkolnych i zarządzanie sektorem szkolnym odpowiedzialny jest jeden organ - Kuratorium Oświaty. Jest to wspólny organ Federacji i prowincji, który zapewnia maksymalną przejrzystość i ujednolicone przepisy dla wszystkich prowincji.

Rodzice, nauczyciele i uczniowie (od lat 5) stanowią grupę partnerów szkoły. Rodzice i uczniowie mają prawo uczestniczenia w procesie podejmowania decyzji mających na celu poprawę jakości i warunków kształcenia. Realizacja tych praw jest zapewniana przez następujące organy:

• Forum klasowe
• Forum szkolne (lub w zespołach szkół – forum zespołu)
• Rada społeczności szkolnej

Administracja szkolna na poziomie instytucjonalnym jest realizowana przez dyrektorów szkół i partnerów szkoły. Dyrektorzy szkół stoją na czele szkoły i są odpowiedzialni za wybór koncepcji pedagogicznej stosowanej w szkole, jej rozwój organizacyjny, rekrutację i zarządzanie personelem, zarządzanie jakością i zasobami oraz współpracę z partnerami szkoły.

Opracowanie legislacji i jej wdrażanie w dziedzinie szkolnictwa wyższego stanowi wyłącznie odpowiedzialność władz centralnych. Wolność prowadzenia badań naukowych i nauczania, oraz wolność uprawiania sztuki są gwarantowane przez zapisy Konstytucji.

Uniwersytety podlegają nadzorowi prawnemu Federalnego Ministra Edukacji, Nauki i Badań.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

EDUKACJA OBOWIĄZKOWA

Od wieku lat 5, wszystkie dzieci są zobowiązane do odbycia rocznego bezpłatnego przygotowania przedszkolnego do nauki w szkole, które obejmuje minimum 16 godzin zajęć w 4-dniowym tygodniu.

Obowiązek szkolny obejmuje każde dziecko od 1 września po jego 6. urodzinach i trwa 9 lat. Większość dzieci (90%) w wieku 6-15 lat mieszkających w Austrii, niezależnie od ich narodowości, uczęszcza do bezpłatnych szkół publicznych. Obowiązek szkolny może być także realizowany w płatnej szkole prywatnej lub w warunkach domowych. Od roku szkolnego 2016/17 wprowadzono też obowiązek nauki – młodzież, która zakończyła obowiązkową naukę w szkole i nie ukończyła lat 18 jest zobowiązana kontynuować naukę lub uczestniczyć w szkoleniach zawodowych. Uczniowie powinni też ukończyć pewien etap nauki/szkolenia na poziomie ponadobowiązkowym.

Zgodnie z Ustawą o obowiązku szkolnym nauka w domu musi być zgłoszona do regionalnych władz szkolnych. Jeśli władze nie wniosą sprzeciwu, miesiąc po zgłoszeniu dziecko może podjąć naukę w domu. W ramach edukacji domowej dzieci przystępują do egzaminów pod koniec roku szkolnego, których celem jest ustalenie, że cele edukacyjne zaplanowane dla tego etapu nauki zostały osiągnięte. Osoba pełniąca funkcję nauczyciela nie musi posiadać żadnych uprawnień. Na podobnych warunkach dzieci w wieku obowiązku szkolnego mogą uczęszczać do szkół prywatnych nieposiadających uprawnień szkół publicznych.  Osiągnięcie planowanych celów edukacyjnych jest sprawdzane podczas odpowiednich egzaminów przeprowadzonych w szkołach publicznych.

Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SEN) spełniają obowiązek szkolny w systemie edukacji. W zależności od rodzaju specjalnych potrzeb edukacyjnych, dzieci uczą się albo w szkołach ogólnodostępnych, albo specjalnych.

EDUKACJA PRZEDSZKOLNA

Wszystkie dzieci, które zamieszkują na stałe w Austrii i które osiągnęły wiek 5 lat do 31 sierpnia danego roku, są zobowiązane do uczęszczania do przedszkola lub innej odpowiedniej placówki.

Władze regionalne są odpowiedzialne za sformułowanie regulacji prawnych dotyczących edukacji przedszkolnej i ich wdrażanie. Spośród 9 549 placówek opieki dziennej dla dzieci w roku szkolnym 2020/21, 57% jest prowadzonych przez podmioty publiczne, a 43% przez podmioty prywatne (placówki przedszkolne prowadzone przez stowarzyszenia, wspólnoty religijne oraz osoby prywatne). Opieka w przedszkolach i żłobkach jest dobrowolna i dostępna na życzenie rodziców dla dzieci w wieku 0-5 lat.

Od wieku lat 5, wszystkie dzieci są zobowiązane do odbycia rocznego bezpłatnego przygotowania przedszkolnego do nauki w szkole, które obejmuje minimum 16 godzin zajęć w 4-dniowym tygodniu. Od roku 2013 władze krajowe we współpracy z władzami regionalnymi prowadzą inwestycje w celu przygotowania nowych miejsc opieki dla dzieci w wieku poniżej 3 lat. Dodatkowo trwają prace nad wydłużeniem godzin pracy placówek oraz poprawą jakości opieki poprzez określenie minimalnych standardów.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

W Austrii powszechny obowiązek szkolny rozpoczyna się 1 września po 6 urodzinach dziecka. W pierwszych czterech latach obowiązek szkolny jest zazwyczaj realizowany poprzez uczęszczanie do szkoły podstawowej.

Szkoły podstawowe zapewniają wspólną edukację elementarną dla wszystkich uczniów w klasach 1-4, z uwzględnieniem specjalnych potrzeb edukacyjnych niektórych z nich. Roczne przygotowanie przedszkolne może być również realizowane w klasach 1 i 2 szkoły podstawowej, gdyż ma ono na celu wspieranie dzieci w rozwoju i przygotowanie ich do nauki w szkole podstawowej. Dotyczy ono w szczególności tych dzieci, które osiągnęły już wiek obowiązku szkolnego, a nie są gotowe do realizacji programu nauczania w klasie pierwszej.

Uczniowie, którzy chcą zostać przyjęci do czwartej klasy szkoły podstawowej, ale nie posiadają odpowiedniego świadectwa, muszą przystąpić do testu kwalifikacyjnego. Test ten ma na celu ustalenie, czy dotychczasowa edukacja uczniów jest wystarczająca do podjęcia nauki w klasie, do której chcą uczęszczać. Szkoła podstawowa obejmuje:

• Poziom podstawowy I - 1 i 2 klasa oraz etap przedszkolny tam, gdzie jest to wymagane
• Poziom podstawowy II - 3 i 4 klasa

Po pomyślnym ukończeniu czwartej klasy szkoły podstawowej, dzieci mogą uczęszczać do obowiązkowej szkoły średniej bez zdawania egzaminu wstępnego. Test umiejętności jest przewidziany tylko dla niektórych specjalnych typów obowiązkowej szkoły średniej (takich jak obowiązkowa sportowa szkoła średnia).

Pod koniec pierwszego lub na początku drugiego semestru czwartej klasy rodzice lub opiekunowie prawni są informowani przez wychowawcę klasy o tym, która ścieżka edukacyjna jest zalecana w oparciu o zainteresowania i osiągnięcia danego ucznia.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Uczniowie mogą kontynuować naukę w klasach 5-8 w następujących placówkach:

• Nowa szkoła średnia
• Szkoła średnia akademicka:
  • I stopień - klasy 5-8
  • II stopień - klasy 9-13

Klasy szkoły średniej I stopnia (klasy od 5 do 8) i pierwsza klasa szkoły średniej II stopnia (klasa 9) są obowiązkowe.

Szkoły średnie I stopnia obejmują gimnazja (Gymnasium) i tzw. gimnazja realne (Wirtschaftskundliches Realgymnasium):

• Gimnazja (profil humanistyczny)
• Gimnazja realne (profil przyrodniczy, ścisły lub ekonomiczny)

Szkoły średnie II stopnia obejmują ścieżkę ogólnokształcącą oraz zawodową w następujących placówkach:

• Szkoła przed-zawodowa
• Szkoła średnia akademicka (klasy 9-12) [ośmioklasowa szkoła średnia I i II stopnia]
• Szkoła zawodowa w niepełnym wymiarze – w połączeniu ze szkoleniem w miejscu pracy (dual system) (klasy 10-13)
• Szkoła średnia techniczna i zawodowa (klasy 9-12)
• Kolegia zawodowe (klasy 9-11: ISCED 3; możliwość kontynuacji nauki, klasy/ lata 12-13: ISCED 5)

SZKOLNICTWO POLICEALNE

Szkolnictwo policealne (ISCED 4) obejmuje:

• Szkoły i inne formy kształcenia i szkolenia w dziedzinie ochrony zdrowia (poziom zaawansowany) – od roku 2019 kształcenie w nie-medycznych zawodach w dziedzinie ochrony zdrowia jest stopniowo wygaszane na tym poziomie, a specjaliści z zakresu ochrony zdrowia kształcą się w ramach studiów wyższych.
• Kursy przygotowawcze dla absolwentów kursów czeladniczych
• Przygotowanie do egzaminu wstępnego na studia wyższe

Studia wyższe krótkiego cyklu (ISCED 5) obejmują:

• Kolegia zawodowe (lata nauki 12-13: ISCED 5)

W klasyfikacji ISCED 2011, lata 1-3 w kolegiach zawodowych są zaliczane do ISCED 3, a lata 4 i 5 do ISCED 5. Do poziomu 5 zalicza się kwalifikacje, które obejmują wiedzę, umiejętności i kompetencje zawodowe ze szczególnym uwzględnieniem zastosowań praktycznych.

• Dodatkowe kursy przygotowujące do matury i egzaminów dyplomowych dla absolwentów średnich szkół technicznych i zawodowych
• Szkoły dla pracujących
• Szkoły mistrzowskie (przemysł, rzemiosło i budownictwo)
• Policealne kursy zawodowe

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Studenci mogą wybierać spośród następujących typów instytucji szkolnictwa wyższego:

• Uniwersytety (Hochschulen) - oferują wykształcenie z zakresu nauk humanistycznych, ścisłych, artystycznych, medycznych, przyrodniczych, prawnych, społecznych i teologicznych
• Uniwersytety nauk stosowanych (Fachhochschulen) - oferują zajęcia praktyczne i kładą nacisk na szkolenia zawodowe. Obecne programy studiów skupiają się na kształceniu w dziedzinie inżynierii, ekonomii, nauk o zdrowiu, nauk społecznych, nauk przyrodniczych, projektowania/sztuki oraz nauk o obronności/bezpieczeństwie.
• Kolegia uniwersyteckie kształcące nauczycieli (Pädagogischen Hochschulen)

Studia prowadzące do uzyskania tytułu licencjata są przypisane do poziomu ISCED 6, studia prowadzące do uzyskania tytułu magistra oraz studia podyplomowe są przypisane do poziomu ISCED 7, a studia doktoranckie do ISCED 8.

Uniwersytety są najliczniejszą grupą instytucji szkolnictwa wyższego, ale uniwersytety nauk stosowanych, wprowadzone we wczesnych latach 90-tych przyczyniły się w ostatniej dekadzie do znacznego wzrostu liczby zarówno kandydatów przyjętych na studia wyższe, jak i absolwentów.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Austriacki system kształcenia i szkolenia dorosłych charakteryzuje duża różnorodność instytucji oraz szeroka oferta dostępnych programów.

Obok oferty sektora publicznego (szkoły, uniwersytety, uniwersytety nauk stosowanych, kolegia uniwersyteckie kształcące nauczycieli) działają także instytucje typu non-profit oraz komercyjne firmy szkoleniowe.

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Edukacja włączająca w Austrii może się odbywać na dwa sposoby:

• W szkole specjalnej SEN (Sonderschule) - odpowiednia dla konkretnego rodzaju niepełnosprawności. Austriacka ustawa o organizacji szkół rozróżnia różne typy szkół specjalnych, które są dostosowane do wymagań edukacyjnych poszczególnych rodzajów niepełnosprawności (np. osoby niesłyszące, niewidome, z problemami behawioralnymi etc.)
• W klasach integracyjnych (Integrationsklassen) na wniosek rodziców lub opiekunów prawnych W klasach integracyjnych uczniowie z niepełnosprawnościami uczą się razem z dziećmi sprawnymi w zwykłych klasach i zgodnie z ich poziomem rozwoju. Oznacza to, że dzieci i młodzież mają możliwość wspólnej nauki. Uczniowie są odpowiednio nauczani poprzez wykorzystanie specjalnych programów nauczania oraz, w razie potrzeby, poprzez wykorzystanie dodatkowych kwalifikacji kadry. Nauczanie w klasie integracyjnej odbywa się w formie nauczania zespołowego przez odpowiednich nauczycieli szkół obowiązkowych oraz przez nauczyciela ze specjalnym przygotowaniem pedagogicznym.

 WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych i specjalnych placówek edukacyjnych, 2021/22

(:) Dane dotyczące niezależnych instytucji prywatnych są uwzględnione w kolumnie Instytucje prywatne o uprawnieniach szkól publicznych.
^a ISCED= International Standard Classification of Education

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions

Statystyki dotyczące liczby uczniów w ogólnodostępnych i specjalnych placówkach edukacyjnych, 2022/23

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation