Słowenia

POZIOMY ODPOWIEDZIALNOŚCI I ZARZĄDZANIE SYSTEMEM EDUKACJI

System edukacji w Republice Słowenii jest zorganizowany jako usługa publiczna świadczona przez instytucje publiczne i prywatne, które zapewniają oficjalnie uznane lub akredytowane programy.

Zgodnie z prawem, szkoły publiczne są świeckie, a przestrzeń szkolna jest autonomiczna.

Państwo występuje jako założyciel publicznych:

• szkół ponadgimnazjalnych
• szkół wyższych oferujących krótki cykl kształcenia
• instytucji szkolnictwa wyższego
• placówek edukacyjnych dla dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych
• akademików dla studentów, a także
• instytutów zawodowych.

Gmina pełni rolę organu założycielskiego publicznych:

• przedszkoli
• szkół podstawowych (jednolitej struktury szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego)
• internatów dla uczniów
• szkół muzycznych, oraz
• organizacji kształcenia dorosłych.

Instytucje publiczne są kontrolowane przez państwo za pomocą działań obejmujących m.in. mianowanie przedstawicieli do organów zarządzających tych instytucji, finansowanie ich ze środków publicznych, jednolity system wynagrodzeń, wspólne zasady i wytyczne regulujące służbę publiczną, centralnie przyjęte programy nauczania. Podmioty świadczące usługi publiczne podlegają ponadto nadzorowi inspektoratu szkolnego.

Organem zarządzającym w publicznych przedszkolach i szkołach jest rada, a organem kierowniczym – dyrektor szkoły, który jest jednocześnie kierownikiem pedagogicznym. Nauczyciele korzystają z autonomii zawodowej, a dyrektor szkoły ma prawo zatrudniać zgodnie z wymogami wybranych przez siebie nauczycieli.

Zgodnie z Konstytucją Republiki Słowenii, istnieje gwarancja wolności wyboru w edukacji i autonomii instytucji szkolnictwa wyższego.

PRZEPISY DOTYCZĄCE MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH

Językiem edukacji szkolnej jest język słoweński. Członkowie włoskiej i węgierskiej wspólnoty narodowej na obszarach mieszanych etnicznie mają prawo do nauki w swoim języku. Konstytucja chroni również status i nadaje specjalne prawa członkom społeczności romskiej.

PRAWO DO KORZYSTANIA Z EDUKACJI PRZEDSZKOLNEJ

Dzieci w Słowenii mają prawnie zagwarantowane miejsce w przedszkolu (vrtec) od 11 miesiąca życia (koniec urlopu rodzicielskiego) do wieku rozpoczęcia obowiązku szkolnego. W publicznej edukacji przedszkolnej obowiązuje program nauczania przedszkolnego.

ROZSZERZONY PROGRAM SZKOŁY PODSTAWOWEJ

Wszystkie szkoły podstawowe mają obowiązek zapewnić uczniom możliwość korzystania z bezpłatnych zajęć nieobowiązkowych w ramach tzw. programu rozszerzonego tj. lekcji wyrównawczych i uzupełniających, zajęć pozalekcyjnych związanych z zainteresowaniami uczniów lub obejmujących przedmioty fakultatywne, a także opiekę poranną (klasa 1) i zajęcia pozalekcyjne dla klas 1-5. W zajęciach tych uczestniczy zdecydowana większość uczniów. Program realizowany jest przez wykwalifikowanych nauczycieli zgodnie z oficjalnie przyjętymi wytycznymi dotyczącymi treści i metod nauczania.

EGZAMINY ZEWNĘTRZNE

Na koniec klasy 6 i 9 uczniowie przystępują do obowiązkowych egzaminów z trzech przedmiotów. Głównym celem tych egzaminów jest diagnoza jakości nauczania i uczenia się w szkołach oraz zapewnianie uczniom możliwości zdobywania coraz wyższej jakości wiedzy i kompetencji. Wyniki egzaminów nie wpływają na oceny ani nie mają bezpośredniego wpływu na dalszą ścieżkę edukacyjną uczniów. Przyszły status tego typu oceny krajowej jest obecnie przedmiotem debaty.

EDUKACJA MUZYCZNA

Dobrze rozwinięta sieć szkół muzycznych finansowanych ze środków publicznych zapewnia lekcje muzyki i baletu zainteresowanym uczniom, którzy w zamian nie muszą uczęszczać na jeden z dwóch obowiązkowych przedmiotów do wyboru.

PODEJŚCIE INTEGRACYJNE DLA DZIECI O SPECJALNYCH POTRZEBACH EDUKACYJNYCH

Kształcenie dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych w Słowenii opiera się na wielotorowym podejściu do integracji: w przedszkolach i szkołach dzieci o specjalnych potrzebach są włączane do klas integracyjnych i specjalnych, istnieją również specjalne instytucje edukacyjne dla dzieci o specjalnych potrzebach.

PÓŹNY PODZIAŁ UCZNIÓW POMIĘDZY ŚCIEŻKI KSZTAŁCENIA

Podział uczniów pomiędzy ścieżki kształcenia rozpoczyna się w szkole średniej II stopnia, zazwyczaj w wieku 15 lat. Uczniowie mogą swobodnie wybierać spośród programów ogólnych i zawodowych. Jeśli liczba kandydatów przekracza liczbę miejsc, szkoły mogą ograniczyć zapisy w pierwszym roku.

EGZAMINY NA KONIEC SZKOŁY ŚREDNIEJ II STOPNIA O WYSOKIEJ STAWCE

Na zakończenie szkoły średniej II stopnia uczniowie zdają egzaminy końcowe. W przypadku dwu- i trzyletnich programów zawodowych uczniowie kończą naukę egzaminem końcowym. Po pomyślnym zakończeniu czteroletniego programu kształcenia ogólnego i technicznego w szkole średniej II stopnia uczniowie przystępują do matury ogólnej lub zawodowej. Matura jest ogólnokrajowym egzaminem zewnętrznym. Uczniowie, którzy zdadzą maturę, mogą kontynuować naukę na studiach wyższych.

OFICJALNIE UZNANE NIEFORMALNE PROGRAMY KSZTAŁCENIA DOROSŁYCH

Istnieje wiele programów i instytucji kształcenia dorosłych. Obok programów formalnych istnieją również oficjalnie uznane programy nieformalne skierowane do specjalnych grup dorosłych, w szczególności tych, którzy muszą poprawić swoje podstawowe kompetencje lub którzy próbują zintegrować się ze społeczeństwem i potrzebują pomocy.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

W Słowenii prawie połowa wszystkich osób w wieku od 19 do 24 lat podejmuje studia wyższe. Większość z nich (78% w roku 2018/19) studiuje w pełnym wymiarze godzin i nie płaci za studia. Publiczna agencja ds. zapewniania jakości w szkolnictwie wyższym (SQAA) została założona w 2009 r. i zarejestrowana w Europejskim Rejestrze Agencji Zapewniania Jakości w Szkolnictwie Wyższym (EQUAR) w 2013 r. SQAA jest częścią europejskiego systemu zapewniania jakości w szkolnictwie wyższym od 2013 roku, a jej zadania obejmują akredytację instytucji szkolnictwa wyższego i programów studiów oraz zewnętrzną ocenę instytucji szkolnictwa wyższego i programów studiów.

WYZWANIA

• Wczesne kończenie nauki jest rzadkim zjawiskiem w Słowenii. W 2018 r. 4,2% uczniów w Słowenii przedwcześnie skończyło naukę, co jest drugim wynikiem w UE. Wynik ten był znacznie wyższy (11,6%) wśród dzieci urodzonych za granicą.
• Niskie wyniki w zakresie umiejętności czytania i pisania (24,9% poniżej poziomu 2) osób dorosłych w PIAAC są znacznie poniżej poziomu docelowego. Młodsze pokolenia uzyskały stosunkowo lepsze wyniki.
• Odsetek osób z wykształceniem wyższym wśród grupy wiekowej od 30 do 34 lat znacznie wzrósł w ostatniej dekadzie, z 31,6% w 2009 r. do 42,7% w 2018 r. Jednak różnica między młodymi mężczyznami i kobietami w zakresie wykształcenia wyższego jest uderzająca – tylko 31,6% mężczyzn w tej grupie wiekowej ukończyło studia wyższe, w porównaniu z 56,3% kobiet.

ZAWÓD NAUCZYCIELA

Pracownicy oświaty w przedszkolach i szkołach muszą posiadać odpowiednie kwalifikacje (ISCED 6 dla nauczycieli przedszkolnych i niektórych nauczycieli przedmiotów praktycznych w kształceniu i szkoleniu zawodowym, ISCED 7 dla pozostałych nauczycieli), odpowiednie kwalifikacje pedagogiczne i zdać państwowy egzamin zawodowy dla pracowników oświaty.

Stały rozwój zawodowy jest prawem i obowiązkiem wszystkich pracowników oświaty, a uczestnictwo w programach doskonalenia zawodowego jest warunkiem wstępnym awansu na tytuły zawodowe (Mentor, Doradca i Ekspert).

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Wczesna edukacja i opieka nie jest obowiązkowa. Jest oferowana dla dzieci w wieku od 11 miesięcy (koniec urlopu rodzicielskiego) do 6 lat (wiek rozpoczęcia obowiązkowej szkoły podstawowej obejmującej poziomy ISCED 1 + 2).

Wczesna edukacja i opieka obejmuje dwa przedziały wiekowe:

• dzieci w wieku 1-3 lat,
• dzieci w wieku 3-6 lat.

Przedszkola publiczne są zakładane przez gminy zgodnie z lokalnymi potrzebami. Mogą być samodzielnymi placówkami lub funkcjonować w ramach szkół podstawowych.

Publiczną sieć przedszkoli uzupełniają przedszkola prywatne, posiadające koncesję i zatrudniające wykwalifikowaną kadrę. Tam, gdzie istnieją takie możliwości, rodzice mogą swobodnie decydować o umieszczeniu dziecka w przedszkolu publicznym lub prywatnym.

W zależności od potrzeb rodziców i dzieci oraz w porozumieniu z władzami samorządowymi, przedszkola mogą realizować różne programy: całodzienne, półdniowe i krótsze.

Programy przedszkolne obejmują edukację, opiekę i posiłki. Nauczyciele przedszkolni i asystenci nauczycieli przedszkolnych realizują programy zgodne z krajowym programem nauczania przedszkolnego. Jest to podstawowy dokument programowy regulujący edukację przedszkolną w Słowenii.

SZKOŁA PODSTAWOWA

Szkoła podstawowa obejmuje kształcenie na poziomie szkoły podstawowej i średniej pierwszego stopnia. Zgodnie z Konstytucją Republiki Słowenii, edukacja w szkole podstawowej jest obowiązkowa i finansowana ze źródeł publicznych.

Dzieci muszą rozpocząć naukę w pierwszej klasie w wieku sześciu lat. Szkoły realizują program nauczania w ramach jednolitej struktury trwający dziewięć lat, więc uczniowie zazwyczaj kończą edukację w szkole podstawowej w wieku 15 lat.

Podmiotami prowadzącymi edukację na poziomie szkoły podstawowej są szkoły publiczne i prywatne, instytucje edukacyjne dla dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz akredytowane organizacje kształcenia dorosłych.

Szkoły podstawowe są prowadzone przez gminy. Sieć szkół podstawowych publicznych zapewnia wszystkim mieszkańcom Słowenii dostęp do edukacji. Wszystkie dzieci, które mieszkają w rejonie danej szkoły publicznej mają zapewnione miejsce w tej szkole.

Rodzice mają prawo wnioskować o umieszczenie ich dziecka w szkole poza rejonem. Dyrektorzy szkół są niezależni w podejmowaniu decyzji w sprawie wniosku rodziców, w zależności od możliwości danej szkoły. Dodatkową kwestią – i jedynym ograniczeniem autonomii dyrektorów szkół w tym zakresie – jest to, czy zapisanie dziecka do szkoły spoza rejonu miałoby wpływ na status lub wewnętrzną organizację szkoły. Dotyczy to zmiany statusu szkoły z samodzielnej na filię, jej zamknięcia lub konieczności utworzenia nowej klasy w wyniku przyjęcia uczniów z innego rejonu.

SZKOŁY ŚREDNIE II STOPNIA

Po ukończeniu obowiązkowej edukacji w szkole podstawowej uczniowie mają możliwość podjęcia nauki w szkole średniej II stopnia, która trwa od 2 do 5 lat i nie wiąże się z opłatami za naukę.

Szkoły mogą ograniczyć zapisy, jeśli liczba kandydatów przekracza liczbę miejsc, ale ogólnie rzecz biorąc, osoby, które ukończyły edukację w szkole podstawowej, mogą ubiegać się o przyjęcie do dowolnego programu szkolnictwa średniego II stopnia. Uzyskanie wykształcenia średniego na poziomie szkoły średniej II stopnia jest również możliwe w wieku dorosłym, w ramach regularnych programów specjalnie dostosowanych organizacyjnie dla dorosłych słuchaczy.

Istnieją dwa główne typy kształcenia średniego II stopnia: kształcenie ogólne i kształcenie zawodowo-techniczne.

Kształcenie średnie II stopnia ogólne jest prowadzone przez ogólnokształcące szkoły średnie II stopnia, zwane gimnazjami (gimnazija). Gimnazja o profilach ogólnym, klasycznym, technicznym, ekonomicznym i artystycznym trwają cztery lata. Głównym celem kształcenia w gimnazjach jest przygotowanie ucznia do podjęcia studiów wyższych. Program nauczania składa się z części obowiązkowych i fakultatywnych, w tym dwóch obowiązkowych języków obcych. Programy te kończą się egzaminem końcowym na poziomie krajowym, zwanym maturą ogólną. Istnieje również możliwość zrealizowania w szkole średniej II stopnia kursu maturalnego, który trwa rok i przygotowuje uczniów do matury.

Uczniowie mogą realizować kształcenie zawodowe i techniczne na poziomie szkoły średniej II stopnia poprzez szereg programów o różnym stopniu trudności:

• krótki cykl kształcenia zawodowego (2 lata)
• kształcenie zawodowe (3 lata)
• kształcenie techniczne (4 lata)
• kształcenie zawodowo- techniczne (2 lata)
• kurs zawodowy (1 rok).

Celem tych programów jest uzyskanie określonych kwalifikacji zawodowych w celu wejścia na rynek pracy lub – w przypadku programów czteroletnich – kontynuowania nauki na poziomie szkolnictwa wyższego.

Programy edukacyjne są oparte na standardach zawodowych, które są opracowywane w odpowiedzi na potrzeby rynku pracy. Programy składają się z przedmiotów ogólnych, modułów technicznych, szkolenia praktycznego i treści ustalanych przez każdą szkołę we współpracy z przedsiębiorstwami. Programy zawodowo-techniczne i techniczne kończą się maturą zawodową, natomiast programy zawodowe kończą się wewnętrznym egzaminem końcowym.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Poziom szkolnictwa wyższego obejmuje szkolnictwo wyższe zawodowe o krótkim cyklu kształcenia oraz studia wyższe.

Wyższe szkoły zawodowe, zarówno publiczne, jak i prywatne, realizują programy krótkiego cyklu kształcenia w ramach szkolnictwa wyższego zawodowego. Ich głównym celem jest przygotowanie studentów do pracy w przemyśle. Warunkiem przyjęcia jest pomyślnie ukończona szkoła średnia ogólnokształcąca lub techniczna.

Studia wyższe dzielą się na trzy stopnie. Pierwszy stopień obejmuje programy akademickie i zawodowe. Po ukończeniu studiów pierwszego stopnia można przystąpić do studiów drugiego stopnia. Ukończenie tego poziomu studiów jest warunkiem przyjęcia na studia trzeciego stopnia, które prowadzą do uzyskania tytułu naukowego doktora. Wyjątkiem od tego wymogu jest ukończenie jednolitych studiów magisterskich, które obejmują co najmniej 300 ECTS. Absolwenci studiów magisterskich mogą również ubiegać się o przyjęcie na studia trzeciego stopnia.

Uniwersytety, wydziały i akademie sztuk pięknych mogą oferować wszystkie typy programów studiów wyższych. Wyższe szkoły zawodowe mogą prowadzić programy zawodowe. Mogą one również prowadzić studia drugiego stopnia, ale tylko po spełnieniu ściśle określonych warunków.

Wymienione powyżej programy studiów wyższych różnią się czasem trwania i liczbą punktów ECTS:

• wyższe studia zawodowe, krótki cykl : 120 ECTS
• studia pierwszego stopnia (techniczne i uniwersyteckie): 180-240 ECTS
• studia drugiego stopnia/magisterskie: 60-120 ECTS
• jednolite studia magisterskie: 300-360 ECTS
• studia trzeciego stopnia/doktoranckie: 180 ECTS

EDUKACJA DOROSŁYCH

Główną cechą sektora edukacji dorosłych jest znaczna różnorodność programowa i instytucjonalna. Sieć placówek kształcenia dorosłych obejmuje wyspecjalizowane instytucje kształcenia dorosłych, jak również różne organizacje, które oferują kształcenie dorosłych jako działalność uzupełniającą.

Dorośli mogą zdobywać kwalifikacje odpowiadające wszystkim poziomom kształcenia. Formalna edukacja dorosłych odbywa się poprzez programy i zajęcia dostosowane do potrzeb dorosłych. Dostawcami tych programów są: szkoły publiczne, które prowadzą również kształcenie młodzieży, lub stworzone/ prowadzone przez te szkoły ośrodki kształcenia dorosłych; instytucje kształcenia dorosłych (w tym ljudske univerze, co oznacza w języku słoweńskim uniwersytety ludowe); edukacyjne centra biznesowe; organizacje badawczo-rozwojowe zajmujące się kształceniem dorosłych; instytucje szkolnictwa wyższego; oraz osoby, które są akredytowane jako nauczyciele prywatni. Podmioty realizujące programy kształcenia dorosłych muszą spełniać ustalane na poziomie krajowym kryteria dotyczące kadry, warunków zakwaterowania i wyposażenia.

Pozaformalna edukacja i szkolenia dla dorosłych organizowane są m.in. w szkołach, przez organizacje kształcenia dorosłych, w firmach i innych miejscach pracy. Instytucje szkolnictwa wyższego również oferują różne możliwości aktualizacji i poszerzania umiejętności i wiedzy, takie jak kursy, szkoły letnie, szkolenia terenowe i podobne działania.

Specjalny zestaw oficjalnie uznanych programów, które nie prowadzą do uzyskania formalnych kwalifikacji jest przeznaczony dla grup docelowych w celu poprawy podstawowych kompetencji ich członków lub ich wsparcia w integracji ze społeczeństwem.

System certyfikacji krajowych kwalifikacji zawodowych umożliwia weryfikację wiedzy i umiejętności uzyskanych w drodze uczenia się pozaformalnego.

EDUKACJA DLA OSÓB ZE SPECJALNYMI POTRZEBAMI EDUKACYJNYMI

Dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi uczęszczają do zwykłych przedszkoli i szkół oraz do szkół i placówek specjalistycznych. Zwykłe przedszkola i szkoły zapewniają kształcenie dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w formie integracyjnej lub w oddzielnych klasach.

EDUKACJA MUZYCZNA I BALETOWA

Podstawowe szkoły muzyczne i baletowe są finansowane ze środków publicznych i dają dzieciom, uczniom szkół podstawowych, studentom i dorosłym możliwość rozwijania talentów muzycznych i tanecznych równolegle z regularną edukacją formalną. W zależności od wieku uczestnika i stopnia trudności programu, trwają one od roku do ośmiu lat.