Portugalia

ZARZĄDZANIE

Edukacja w Portugalii jest zorganizowana zgodnie z demokratycznymi zasadami określonymi w Konstytucji Republiki (z roku 1976), w szczególności wolnością nauczania i uczenia się, a także prawami obywateli i obowiązkami państwa w tym zakresie. Te same zasady legły u podstaw Ustawy o edukacji (z roku 1986), która określa cele edukacyjne oraz struktury i sposoby organizacji kształcenia.

Za szkolnictwo wyższe odpowiada Ministerstwo Nauki, Technologii i Szkolnictwa Wyższego (Ministério da Ciência, Tecnologia e Ensino Superior – MCTES), które jest również odpowiedzialne za formułowanie i wdrażanie polityki w obszarze nauki i technologii.

Ministerstwo Edukacji (Ministério da Educação – ME) jest odpowiedzialne za definiowanie, koordynację, wdrażanie i ocenę polityki krajowej dotyczącej systemu edukacji ( który obejmuje edukację przedszkolną, szkolnictwo podstawowe, ponadgimnazjalne i edukację pozaszkolną), jak również za powiązanie polityki edukacyjnej z regulacjami dotyczącymi kwalifikacji i kształcenia zawodowego.

Zarówno kształcenie i szkolenia zawodowe, jak i uczenie się dorosłych są przedmiotem wspólnej odpowiedzialności Ministerstwa Edukacji oraz Ministerstwa Pracy, Solidarności i Bezpieczeństwa Społecznego (Ministério do Trabalho, Solidariedade e Segurança Social – MTSSS). Zadania tych ministerstw są wykonywane przez departamenty wchodzące w skład bezpośredniej administracji państwowej, organy pośredniej administracji państwowej, organy doradcze oraz inne organizacje i podmioty w ramach przedsiębiorstw państwowych.

Sieć szkół jest zorganizowana w klastry szkolne, które mają własną administrację i organy zarządzające. Składają się one z placówek przedszkolnych oraz jednej lub więcej szkół, które mają wspólną koncepcję pedagogiczną.

Ministerstwo Edukacji jest odpowiedzialne za zarządzanie siecią placówek przedszkolnych, szkół podstawowych i średnich II stopnia. Klastry szkolne cieszą się pewną autonomią w zakresie pedagogiki, zarządzania programami nauczania i personelem nienauczycielskim. Szereg wdrożonych w latach 2018 i 2019 reform zwiększył autonomię klastrów rozszerzając ją na zarządzanie programami nauczania, wzmacnianie decentralizacji, przekazywanie gminom obowiązków w zakresie inwestycji, wyposażenia i utrzymania budynków szkolnych, zapewniania posiłków w placówkach oraz zarządzania personelem nienauczycielskim.

Instytucje szkolnictwa wyższego cieszą się autonomią naukową, pedagogiczną, kulturalną i dyscyplinarną.

W Regionach Autonomicznych Azorów i Madery rządy regionalne są odpowiedzialne za określanie krajowej polityki edukacyjnej w formie planu regionalnego oraz zarządzanie zasobami ludzkimi, materialnymi i finansowymi za pośrednictwem Regionalnych Sekretariatów Edukacji.

ORGANIZACJA I STRUKTURA SYSTEMU

Kształcenie obowiązkowe trwa 12 lat, od szóstego do osiemnastego roku życia lub do ukończenia przez ucznia szkoły średniej II stopnia (ISCED 3). Kształcenie publiczne jest bezpłatne i powszechne od czwartego roku życia, łącznie z ostatnimi latami wychowania przedszkolnego.

System edukacji obejmuje długą szkołę podstawową z wyborem profilu na początku kształcenia średniego II stopnia (ISCED 3). W pierwszym roku kształcenia na poziomie ISCED 3 (w wieku 15 lat i więcej) uczniowie mogą wybrać: a) ścieżkę naukowo-humanistyczną; b) ścieżkę zawodową; c) inne formy kształcenia i szkolenia.

Krajowy System Kwalifikacji (Sistema Nacional de Qualificações – SNQ) obejmuje struktury, mechanizmy i rodzaje kształcenia i szkolenia zawodowego (Ensino e Formação Profissional – EFP), które w powiązaniu z Europejskimi Ramami Kwalifikacji (Quadro Europeu de Qualificações – QEQ) promują wykształcenie na poziomie szkoły średniej II stopnia jako kwalifikację minimalną poprzez upowszechnianie EFP lub uznawanie, walidację i certyfikację kompetencji w zakresie uczenia się formalnego, nieformalnego i pozaformalnego. W przypadku osób dorosłych oferta jest dostępna poprzez kursy i kwalifikacje w sieci ośrodków Qualifica.

Ewaluacja w portugalskim systemie edukacji jest zarówno formatywna, jak i sumatywna, a także wewnętrzna i zewnętrzna. Zewnętrzna ocena dotyczy wszystkich poziomów ISCED i obejmuje: testy diagnostyczne (krajowe, nieklasyfikacyjne mające cel diagnostyczny – ocenę wiedzy i sposobu kształcenia/ uczenia się) w klasach pośrednich (2, 5 i 8) 1., 2. i 3. cyklu kształcenia podstawowego (ISCED 1) oraz krajowe egzaminy końcowe na zakończenie kształcenia w szkole podstawowej (ISCED 2), w klasie 9. W szkolnictwie średnim II stopnia (ISCED 3) uczniowie w profilu naukowo-humanistycznym przystępują do czterech krajowych egzaminów końcowych w ciągu dwóch ostatnich lat nauki (11. i 12. klasa). Zewnętrzna ewaluacja szkoły jest przeprowadzana przez publiczne służby nadzoru oświaty, które podają jej wyniki do wiadomości publicznej.

WAŻNE WYZWANIA

W ostatnich dziesięcioleciach Portugalia poczyniła ogromne wysiłki na rzecz podniesienia poziomu kwalifikacji ludności, co zaowocowało znacznymi postępami w zakresie:

• zapewnienia powszechnego dostępu do edukacji
• zmniejszenia liczby osób przedwcześnie kończących naukę
• osiągania celów wyznaczonych przez UE oraz
• znacznej poprawy wyników portugalskich uczniów w międzynarodowych testach porównawczych.

Niemniej jednak kraj nadal boryka się z wyzwaniami, takimi jak wysoki odsetek osób przedwcześnie kończących naukę, wywodzących się z mniej uprzywilejowanych środowisk społeczno-ekonomicznych oraz strukturalny deficyt umiejętności wśród dorosłych.

ZAWÓD NAUCZYCIELA

Istnieje tylko jedna ścieżka kariery zawodowej dla nauczycieli edukacji szkolnej (od przedszkola do szkoły średniej II stopnia), która wymaga uzyskania dyplomu ukończenia studiów drugiego stopnia (ISCED 7 – magister).

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

ETAPY KSZTAŁCENIA

Portugalski system edukacji dzieli się na edukację przedszkolną (od trzeciego roku życia do rozpoczęcia edukacji w szkole podstawowej), szkołę podstawową (od szóstego do piętnastego roku życia) i ponadpodstawową (średnią II stopnia) (od piętnastego do osiemnastego roku życia).

EDUKACJA PRZEDSZKOLNA (ISCED 0)

Edukacja przedszkolna obejmuje dzieci w wieku od trzech lat do wieku rozpoczęcia obowiązku szkolnego (sześć lat). Uczestnictwo w edukacji przedszkolnej jest nieobowiązkowe, ze względu na poszanowanie dla pierwszoplanowej roli rodziny w edukacji dzieci, i jest powszechne dla dzieci od roku, w którym obchodzą one czwarte urodziny. Sieć placówek jest nadal rozbudowywana w ramach polityki zapewniania powszechnej dostępności.

Oferta dla dzieci poniżej trzeciego roku życia, ze szczególnym uwzględnieniem opieki nad dziećmi (w żłobku), nie jest częścią systemu edukacji i leży w gestii Ministerstwa Pracy, Solidarności i Bezpieczeństwa Społecznego (MTSSS).

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE (ISCED 1 I 2)

Kształcenie w szkole podstawowej jest powszechne, obowiązkowe, bezpłatne i trwa dziewięć lat. Jest podzielone na trzy cykle; każdy z nich powinien uzupełniać poprzedni i stanowić kontynuację dotychczasowej nauki:

• pierwszy cykl (ISCED 1) odpowiada pierwszym czterem latom nauki szkolnej (klasa pierwsza do czwartej).
• drugi cykl (ISCED 1) odpowiada kolejnym dwóm latom (klasa piąta i szósta).
• trzeci cykl (ISCED 2) trwa trzy lata i odpowiada edukacji na poziomie szkoły średniej I stopnia (klasa siódma do dziewiątej).

Zasady tworzenia programów i organizacji nauczania mają na celu zapewnienie wszystkim dzieciom i młodzieży wspólnego ogólnego wykształcenia podstawowego poprzez zdobycie wiedzy i umiejętności, które dają podstawę do kontynuowania nauki.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE II STOPNIA (ISCED 3)

Kształcenie średnie II stopnia trwa trzy lata i odpowiada klasom 10, 11 i 12 szkoły średniej II stopnia, w podziale na różne ścieżki kształcenia. Niektóre z nich prowadzą na studia wyższe, inne do uzyskania podwójnego dyplomu (ogólnego i zawodowego), ścieżki te łączą kształcenie ogólne, techniczne i praktyki zawodowe. Możliwość przechodzenia pomiędzy różnymi ścieżkami jest zagwarantowana, podobnie jak dostęp do szkolnictwa wyższego poprzez wszystkie ścieżki kształcenia i egzaminy krajowe.

SZKOLNICTWO POLICEALNE (ISCED 4)

Nauczanie na tym poziomie jest realizowane poprzez kursy specjalizacji technologicznej (Cursos de Especialização Tecnológica – CET), które zapewniają wysoko wykwalifikowane szkolenie techniczne prowadzące do uzyskania zawodu lub umożliwiające podjęcie studiów wyższych. Kurs trwa zazwyczaj jeden rok i jest przeznaczony dla młodych ludzi powyżej 18 roku życia, którzy ukończyli 12 lat obowiązkowej nauki szkolnej.

SZKOLNICTWO WYŻSZE (ISCED 5 – 8)

Szkolnictwo wyższe jest zorganizowane zgodnie z zasadami Procesu Bolońskiego i ma na celu – poprzez solidne wykształcenie naukowe, społeczne, a także wyszkolenie techniczne studentów – przygotowanie ich do życia zawodowego i społecznego, przy jednoczesnym umożliwieniu rozwoju ich zdolności do innowacji i stosowania krytycznej analizy.

Portugalskie szkolnictwo wyższe to system dualny, który obejmuje dwa systemy – uniwersytecki i politechniczny. Uniwersytety są ukierunkowane na oferowanie solidnego przygotowania naukowego, poprzez udostepnienie wszechstronnej oferty licznych jednostek dydaktycznych i badawczych, podczas gdy politechniki koncentrują się na profesjonalnie zorientowanym przygotowaniu zawodowym i zaawansowanym szkoleniu technicznym.

EDUKACJA I SZKOLENIA DOROSŁYCH

Istnieją różne rodzaje kształcenia i szkolenia dorosłych dla różnych grup docelowych, obejmujące również system uznawania, walidacji i certyfikacji umiejętności nabytych w ciągu całego życia. Oferta w tym obszarze jest dostępna w Krajowym Katalogu Kwalifikacji i organizowana w ramach krajowej sieci Centrów Qualifica, które funkcjonują na terenie całego kraju, zapewniając system poradnictwa dla dorosłych oraz dostęp do rozległej sieci ośrodków szkoleniowych. Qualifica organizują przede wszystkim szkolenia o podwójnym profilu -akademickim i zawodowym, umożliwiające zdobycie obu typów kwalifikacji w tym samym czasie. W niektórych przypadkach centra mogą prowadzić tylko jeden z tych typów szkoleń.

Jedna z form oferowanego kształcenia dorosłych jest adresowana do dorosłych, którzy nie ukończyli szkoły podstawowej lub średniej w odpowiednim wieku. Kształcenie to jest zorganizowane na podstawie planu studiów opartego na oficjalnym programie nauczania i prowadzi do osiągnięcia kwalifikacji i przyznania dyplomu lub świadectwa, równoważnego z tymi, które są przyznawane w ramach kształcenia ogólnego.