Niemcy

Niemcy są federalną republiką parlamentarną. Kraj dzieli się na 16 krajów związkowych (landów). Każdy z nich ma swoją własną konstytucję i posiada dużą autonomię. Językiem urzędowym jest niemiecki. Państwo liczy 83 miliony mieszkańców. Jego stolicą jest Berlin, największe miasto kraju z 3,6 milionami mieszkańców. Republika Federalna Niemiec jest członkiem Unii Europejskiej od początku istnienia Wspólnot w 1958 roku. Do strefy Schengen przystąpiła w 1995 roku a jej walutą jest euro wprowadzone w roku 2002.

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

W Republice Federalnej Niemiec odpowiedzialność za system edukacji jest podzielona między Federację a kraje związkowe. Zakres odpowiedzialności rządu federalnego w dziedzinie edukacji jest określony w Ustawie Zasadniczej (Grundgesetz). Administrowanie systemem edukacji od szkolnictwa podstawowego do wyższego i edukacji dorosłych leży prawie wyłącznie w gestii krajów związkowych.

Po etapie szkoły podstawowej, po klasie 4 (w Berlinie i Brandenburgii po klasie 6), następuje wczesny podział na ścieżki edukacyjne prowadzące do różnych kwalifikacji. Kształcenie i szkolenie zawodowe odbywają się w systemie dualnym. Szkolenie odbywa się w dwóch miejscach: w pracy i w szkole zawodowej (Berufsschule).

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

Zakres obowiązków rządu federalnego w dziedzinie edukacji ogranicza się wyłącznie do regulowania:

• zakładowego kształcenia zawodowego i dokształcania zawodowego
• zasad przyjmowania kandydatów do szkół wyższych i nadawania stopni naukowych
• pomocy finansowej dla uczniów i studentów
• wspierania badań naukowych i akademickich oraz rozwoju technologicznego
• organizacji opieki nad dziećmi i młodzieżą (w szczególności wczesna edukacja i opieka nad dziećmi w ośrodkach opieki dziennej i usługach opieki nad dziećmi)
• przepisów dotyczących dostępu do zawodów prawniczych
• przepisów dotyczących dostępu do zawodów medycznych i paramedycznych.

W Niemczech wczesna edukacja i opieka nad dziećmi nie jest częścią systemu edukacji. Na poziomie federalnym, w ramach publicznej opieki społecznej, odpowiedzialność spoczywa na Federalnym Ministerstwie ds. Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży (Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend - BMFSFJ). Na poziomie krajów związkowych właściwymi organami nadzorującymi ten typ opieki są Ministerstwa Młodzieży i Spraw Społecznych oraz (częściowo) Ministerstwa Edukacji i Kultury.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

EDUKACJA OBOWIĄZKOWA

W Niemczech powszechny obowiązek szkolny rozpoczyna się od 6 roku życia i obejmuje 9 lat nauki w pełnym wymiarze godzin. Uczniowie, którzy nie uczęszczają do szkoły ogólnokształcącej lub zawodowej w pełnym wymiarze godzin po ukończeniu okresu obowiązkowego kształcenia, muszą nadal uczęszczać do szkoły w niepełnym wymiarze godzin (obowiązkowe Berufsschule - Berufsschulpflicht), zwykle przez trzy lata.

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Wczesną edukację i opiekę nad dzieckiem zapewniają instytucje dla dzieci do 6 roku życia. W niektórych landach, dzieci w wieku szkolnym, które nie osiągnęły jeszcze odpowiedniej gotowości szkolnej mogą uczęszczać do Schulkindergärten i Vorklassen. Są to, w zależności od kraju związkowego, placówki należące do sektora wczesnej edukacji i opieki lub szkolnictwa podstawowego. Uczęszczanie do tych placówek jest na ogół dobrowolne, niemniej jednak w większości krajów związkowych, władze mają prawo określić je jako obowiązkowe.

Wczesna edukacja i opieka nad dziećmi nie jest częścią państwowego systemu szkolnictwa i uczęszczanie do placówek opieki dziennej jest płatne. Aby pokryć część kosztów, pobierane są składki rodzicielskie, których wysokość może się znacznie różnić w zależności od kraju związkowego.

Celem wczesnej edukacji jest wspieranie rodziców i opiekunów w wychowaniu dziecka oraz pomoc rodzicom w pogodzeniu obowiązków zawodowych z wychowaniem dzieci. Wsparcie polega na zapewnianiu odpowiedniej edukacji, odnosi się do rozwoju społecznego, emocjonalnego, fizycznego i umysłowego dziecka oraz obejmuje przekazywanie wartości i zasad. Edukacja i opieka mają być dostosowane do wieku i etapu rozwoju dziecka, jego zdolności językowych i zainteresowań.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Szkoła podstawowa jest obowiązkowa dla wszystkich dzieci od szóstego roku życia. Uczniowie w Niemczech rozpoczynają naukę w Grundschule, która w prawie wszystkich landach obejmuje klasy od 1 do 4 (w Berlinie i Brandenburgii klasy od 1 do 6).

Na koniec szkoły podstawowej nie ma egzaminu końcowego i z reguły uczniowie nie otrzymują świadectwa jej ukończenia. Na koniec klasy 4 (lub 6) uczniowie otrzymują jednak raport za dany rok. Wyjątkiem są landy Badenia-Wirtembergia i Nadrenia-Palatynat, gdzie uzyskuje się świadectwo ukończenia Grundschule. Tylko uczniowie, którzy nie osiągnęli docelowych wyników Grundschule na koniec klasy 4, otrzymują raport.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Szkolnictwo średnie charakteryzuje się podziałem na różne typy szkół oferujące konkretne ścieżki edukacyjne i kwalifikacje. Po ukończeniu szkoły obowiązkowej uczniowie przechodzą do szkoły średniej II stopnia. Oferta edukacyjna obejmuje kształcenie ogólne w pełnym wymiarze godzin i szkoły zawodowe, a także kształcenie zawodowe w ramach systemu dualnego (duales System).

Typy szkół na poziomie szkoły średniej I stopnia dzielą się na trzy kategorie:

• Szkoły z programem kształcenia prowadzącym do uzyskania świadectwa ukończenia szkoły średniej lub Allgemeine Hochschulreife (Abitur)
• Szkoły prowadzące do uzyskania świadectwa ukończenia szkoły średniej
• Szkoły prowadzące do uzyskania świadectwa ukończenia szkoły I stopnia, świadectwa ukończenia szkoły średniej II stopnia i ogólnokształcącej szkoły zawodowej (Abitur).

Po ukończeniu obowiązku szkolnego - zazwyczaj w wieku 15 lat - uczniowie przechodzą do szkoły średniej II stopnia. Wybór szkoły zależy od umiejętności zdobytych w szkole średniej I stopnia. Oferta programowa obejmuje kształcenie ogólne i zawodowe w pełnym wymiarze godzin, a także szkolenie zawodowe w ramach systemu dualnego (duales System).

Szkoły ogólnokształcące:

• Gymnasium
• Schularten mit drei Bildungsgängen i gymnasiale Oberstufe.

Szkoły zawodowe:

• Berufsschule
• Berufsfachschule
• Fachoberschule
• Berufsoberschule
• Berufliches Gymnasium.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Instytucje szkolnictwa wyższego oferują kierunki studiów osobom, które ukończyły szkołę średnią II stopnia i uzyskały kwalifikacje wymagane do podjęcia studiów wyższych. W Republice Federalnej Niemiec działają następujące instytucje szkolnictwa wyższego:

• Uniwersytety, uczelnie techniczne, uczelnie pedagogiczne i uczelnie teologiczne (Universitäten, Technische Hochschulen/Technische Universitäten, Pädagogische Hochschulen i Theologische Hochschulen)
• Uczelnie artystyczne i muzyczne (Kunsthochschulen i Musikhochschulen )
• Uczelnie zawodowe (Fachhochschulen).

Ponadto istnieje szereg specjalistycznych instytucji szkolnictwa wyższego, które przyjmują tylko określone grupy studentów, np. instytucje szkolnictwa wyższego Federalnych Sił Zbrojnych i Verwaltungsfachhochschulen. Osoby uprawnione do wstępu na studia wyższe mogą również wybrać Berufsakademie stanowiące alternatywę dla szkolnictwa wyższego w niektórych krajach związkowych.

Fachschulen i Fachakademien w Bayern są instytucjami ustawicznego kształcenia zawodowego, które z reguły wymagają ukończenia odpowiedniego kształcenia i szkolenia zawodowego w danym zawodzie (anerkannter Ausbildungsberuf,  zawód wymagający formalnego szkolenia) i odpowiedniego zatrudnienia. Osiągnięty tutaj poziom kwalifikacji jest porównywalny z pierwszym poziomem wyższego wykształcenia zgodnie z Międzynarodową Standardową Klasyfikacją Edukacji ISCED.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Edukacja dorosłych nabiera coraz większego znaczenia z powodów demograficznych (niski przyrost naturalny). W obszarze uczenia się przez całe życie, zinstytucjonalizowane ustawiczne kształcenie zawodowe jest realizowane głównie w celu dalszego zdobywania przez słuchaczy indywidualnych kwalifikacji, jak również przekwalifikowywania się. Doskonalenie, uznawanie i poświadczanie kompetencji staje się coraz ważniejsze w kształceniu ustawicznym oraz w relatywnie nowym obszarze kształcenia pozaformalnego. Kształcenie ustawiczne obejmuje w równym stopniu dziedziny ogólne, zawodowe, akademickie i społeczno-polityczne. Coraz częściej też pojawia się oferta kursów multidyscyplinarnych , w szczególności w kontekście rozwoju i transferu kompetencji w procesie uczenia się przez całe życie.

Kształcenie ustawiczne jest oferowane przez instytucje lokalne, w szczególności Volkshochschulen, a także przez instytucje prywatne, kościelne, związki zawodowe, izby przemysłowe i handlowe, partie polityczne i stowarzyszenia, firmy i władze publiczne, centra edukacji rodzinnej, akademie, Fachschulen, instytucje szkolnictwa wyższego i instytucje kształcenia na odległość. Programy kształcenia ustawicznego oferują również stacje radiowe i telewizyjne. Zdobycie kwalifikacji jest możliwe także na późniejszym etapie życia na zajęciach wieczorowych (Abendhauptschulen, Abendrealschulen, Abendgymnasien) oraz w tak zwanych Kollegs.

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mogą uczęszczać do szkół ogólnodostępnych. Dzięki strategiom działania przyjętym we wszystkich krajach związkowych, system szkół integracyjnych rozwija się w oparciu o różne regulacje prawne i indywidualne w każdym kraju związkowym. Jednym z rozwiązań w zakresie zapewnienia odpowiedniej opieki uczniom z niepełnosprawnościami jest zatrudnianie nauczycieli specjalnych, którzy są w stanie zapewnić profesjonalną pomoc innym nauczycielom poprzez doradztwo oraz wspólne nauczanie. Nauczyciele posiadający kwalifikacje w zakresie kształcenia specjalnego współpracują z nauczycielami i wychowawcami szkół ogólnodostępnych w zakresie zindywidualizowanych form planowania, wdrażania i kontroli procesów nauczania. W niektórych krajach związkowych kształcenie specjalne w klasach łączonych może być uzupełnione zajęciami terapeutycznymi lub opiekuńczymi, w zależności od rodzaju niepełnosprawności ucznia.

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych i specjalnych* placówek edukacyjnych, 2020/21

(-) nie dotyczy
^a ISCED= International Standard Classification of Education

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation