Estonia

Organizacja i regulacje dotyczące systemu edukacji są ustanowione przepisami Ustawy o Edukacji Republiki Estonii i doprecyzowane w aktach niższego szczebla, uporządkowanych według typów instytucji edukacyjnych, których dotyczą.

Zgodnie z Konstytucją, rodzice mają decydujący głos w wyborze rodzaju edukacji dla swoich dzieci.

W Estonii struktura systemu edukacji zapewnia każdemu możliwość płynnego przejścia z jednego poziomu edukacji na drugi. Poziomy edukacji obejmują: edukację przedszkolną (poziom ISCED 0), edukację na poziomie szkoły podstawowej (poziomy ISCED 1 i 2), edukację na poziomie szkoły średniej II stopnia (poziom ISCED 3) oraz szkolnictwo wyższe (poziomy ISCED 6, 7 i 8).

Obowiązek szkolny obejmuje dzieci, które ukończyły 7 lat do dnia 1 października danego roku szkolnego. Dzieci w wieku do 7 lat mogą uczęszczać do placówek opieki przedszkolnej. Obowiązek szkolny trwa do czasu uzyskania wykształcenia podstawowego lub do ukończenia przez ucznia 17 roku życia.

ORGANIZACJA SYSTEMU EDUKACJI

Estoński system edukacji jest zdecentralizowany. Podział odpowiedzialności pomiędzy państwo, samorząd lokalny i szkołę jest jasno określony.

Na poziomie państwowym Estońska strategia uczenia się przez całe życie 2020 wyznacza kierunki długoterminowego rozwoju systemu edukacji. Krajowe standardy wyznaczane przez krajowy program nauczania dla placówek opieki nad dziećmi w wieku przedszkolnym, krajowy program nauczania dla szkół podstawowych, krajowy program nauczania dla szkół średnich II stopnia, krajowe programy nauczania dla studiów zawodowych, standard szkolnictwa wyższego i standard szkolnictwa zawodowego gwarantują utrzymywanie wysokiej jakości kształcenia; ustawy i rozporządzenia ustanawiają zasady finansowania edukacji, zakres i zasady nadzoru państwowego i oceny jakości pracy szkół.

Samorządy lokalne prowadzą placówki opieki nad dziećmi w wieku przedszkolnym, szkoły podstawowe, większość szkół średnich II stopnia i niektóre szkoły zawodowe. Szkoły zawodowe są w większości państwowe, a uniwersytety są instytucjami publicznymi. Połowa wyższych szkół zawodowych jest państwowa, a druga połowa to instytucje niepubliczne (prywatne).

Nauka jest prowadzona w placówkach wychowania przedszkolnego, szkołach ogólnokształcących oraz szkołach zawodowych – w przypadku programów kształcenia zawodowego na poziomie szkolnictwa średniego – według jednolitych krajowych programów nauczania, na podstawie których szkoły opracowują własne programy. W przypadku pozostałych typów kształcenia zawodowego szkolne programy nauczania przygotowywane są na podstawie Standardu Kształcenia Zawodowego oraz odpowiednich standardów zawodowych.

Językiem edukacji przedszkolnej i szkolnej jest głównie estoński, ale mogą być również używane inne języki, jak określono w przepisach.

Finansowanie placówek oświatowych zależy od formy własności placówki na zasadach określonych w odpowiednich aktach prawnych. Wydatki szkoły ogólnokształcącej są pokrywane przez jej właściciela: wydatki szkół państwowych są pokrywane z budżetu Ministerstwa Edukacji i Badań Naukowych, wydatki szkół gminnych z budżetu gminy, a wydatki szkół prywatnych są pokrywane przez właściciela. W celu zagwarantowania wszystkim uczniom konstytucyjnego prawa do bezpłatnej obowiązkowej edukacji , zarówno szkołom gminnym, jak i prywatnym przyznawane jest na równych zasadach wsparcie z budżetu państwa na pokrycie wydatków związanych z wynagrodzeniem i doskonaleniem zawodowym nauczycieli i dyrektorów, zapewnieniem podręczników i pomocy naukowych, a także wydatków na obiady szkolne dla uczniów. Ponadto władze centralne przeznaczają środki finansowe na pokrycie kosztów związanych z internatami tworzonymi przy szkołach.

Kształcenie zawodowe jest również finansowane przez państwo – 99% uczniów placówek oświatowych oferujących kształcenie zawodowe uczy się w szkołach publicznych; wskaźnik liczby uczniów w placówkach płatnych jest zatem znikomy. Prywatne instytucje kształcenia zawodowego są finansowane z budżetu państwa tylko w wyjątkowych przypadkach, gdy w jakiejś dziedzinie zapotrzebowanie na specjalistów jest większe niż podaż.

Instytucje szkolnictwa wyższego są finansowane głównie z budżetu państwa poprzez przydziały środków na ich bieżącą działalność obejmujące koszty prowadzenia studiów, koszty administracyjne, inwestycje i koszty operacyjne. Od 2017 r. finansowanie bieżącej działalności uczelni jest podzielone na dwie części: 1) finansowanie bazowe (co najmniej 80%) oparte na średniej kwocie wsparcia przydzielonego instytucji w ostatnich 3 latach oraz 2) tzw. finansowanie wynikowe (do 20%) uzależnione od efektów pracy danej instytucji.

KADRA DYDAKTYCZNA

Kadra dydaktyczna i kierownicza wszystkich instytucji edukacyjnych pracuje na podstawie umów o pracę, z wyjątkiem rektora uczelni zawodowej związanej z obroną narodową. Zgodnie z ustawą o umowach o pracę, czas pracy pracowników oświaty ustala rząd Republiki w drodze rozporządzenia. Standardowy wymiar czasu pracy dla pracowników dydaktycznych wynosi 35 godzin tygodniowo. Roczny urlop pracowników pedagogicznych wynosi do 56 dni kalendarzowych, chyba że pracownik i pracodawca ustalili dłuższy urlop.

Kształcenie wszystkich estońskich nauczycieli odbywa się w instytucjach szkolnictwa wyższego, na ogół na uniwersytetach. Od czasu reformy szkolnictwa wyższego w 2002 roku nauczyciele przedszkoli i nauczyciele przedmiotów zawodowych są kształceni na poziomie studiów licencjackich; wychowawcy klas i nauczyciele przedmiotów zarówno w szkołach ogólnokształcących, jak i zawodowych są kształceni na poziomie studiów magisterskich. Nauczyciele przedmiotów zawodowych zazwyczaj uczą zarówno przedmiotów teoretycznych w szkole, jak i przedmiotów praktycznych w warsztatach szkolnych lub symulowanych środowiskach edukacyjnych. Wielu nauczycieli przedmiotów zawodowych pracujących w niepełnym wymiarze godzin nie posiada kwalifikacji pedagogicznych.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Przed rozpoczęciem nauki w szkole dziecko ma możliwość uczęszczania do placówki opieki przedszkolnej. Samorządy lokalne są zobowiązane do zapewnienia wszystkim dzieciom w wieku od 1,5 roku do 7 lat stale zamieszkującym w ich obwodzie możliwości uczęszczania do placówki przedszkolnej w obwodzie, jeśli rodzice sobie tego życzą. Dodatkowo zapewniona jest opieka nad dziećmi, skierowana głównie do najmłodszych dzieci. Przyjęte w 2014 r. zmiany w ustawie o instytucjach opieki nad dziećmi w wieku przedszkolnym pozwalają samorządom lokalnym na elastyczność w zapewnianiu miejsc w przedszkolach dla dzieci w wieku od 18 miesięcy do 3 lat. Samorząd gminy wiejskiej lub miasta może, za zgodą rodzica, zastąpić ofertę miejsca dla dziecka w wieku od 18 miesięcy do 3 lat w placówce przedszkolnej usługą opieki nad dzieckiem, przy czym wkład własny rodzica nie może przekroczyć 20% minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalonego rozporządzeniem rządu. Usługi te mogą być świadczone w placówkach lub w domu.

Usługi opieki nad dziećmi świadczone są w odpowiednich pomieszczeniach, w tym w domu dziecka lub opiekuna. Dzieci ze specjalnymi potrzebami w wieku do 7 lat mogą uczęszczać do regularnej grupy (grupy integracyjnej) w placówce przedszkolnej, lub do grupy dla dzieci ze specjalnymi potrzebami lub przedszkola specjalnego, które znajduje się w rejonie zamieszkania dziecka.

Placówki wychowania przedszkolnego są placówkami oświatowymi. Nauczanie w placówkach wychowania przedszkolnego odbywa się według programu nauczania, który jest zgodny z krajowym programem wychowania przedszkolnego dla tych placówek.

W placówce przedszkolnej dziecko uczestnicy w edukacji przedszkolnej, która zapewnia warunki do pomyślnego radzenia sobie w życiu codziennym i w szkole. W celu pomocy dzieciom, które nie uczęszczają do przedszkoli, w placówkach przedszkolnych lub w szkołach mogą być tworzone grupy przygotowawcze. Uczestnictwo w tych grupach jest dobrowolne. Dziecko może rozpocząć edukację również bezpośrednio w domu. Nauczyciele wychowania przedszkolnego udzielają porad w sprawach dydaktyczno-wychowawczych rodzicom, których dzieci nie uczęszczają do przedszkola.

KSZTAŁCENIE OBOWIĄZKOWE

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Obowiązkowi szkolnemu podlegają dzieci, które ukończyły 7 lat i podlegają mu do czasu uzyskania wykształcenia podstawowego lub ukończenia 17 lat. Samorząd musi stworzyć możliwość realizacji obowiązku szkolnego, a rodzic musi zapewnić jego realizację, tzn. wybrać odpowiednią szkołę dla dziecka, zapewnić, że dziecko będzie uczęszczało do szkoły i zagwarantować warunki ułatwiające naukę w domu. Prawo określa role i obowiązki poszczególnych stron oraz środki zapewniające realizację obowiązku szkolnego.

Wykształcenie podstawowe to minimalne obowiązkowe wykształcenie ogólne. Wykształcenie podstawowe uprawnia do kontynuowania nauki w celu uzyskania wykształcenia średniego (w liceum ogólnokształcącym lub w szkole zawodowej) lub wejścia na rynek pracy. Wykształcenie podstawowe zdobywa się w szkole podstawowej lub szkole średniej II stopnia, która posiada klasy podstawowe. Szkoła podstawowa obejmuje klasy 1-9. Kształcenie odbywa się na podstawie krajowego programu nauczania (podstawy programowej). Dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych mają prawo realizować naukę według indywidualnego programu nauczania, a także korzystać z edukacji domowej na wniosek rodziców i w trybie ustalonym przez Ministra. Warunkiem ukończenia szkoły podstawowej jest zrealizowanie programu nauczania i zdanie trzech egzaminów końcowych z zakresu szkoły podstawowej. Szkoły mogą, w miarę potrzeb, organizować dodatkowe roczne kursy dla uczniów, którzy ukończyli szkołę podstawową według uproszczonego programu nauczania, w celu dodatkowego przygotowania i pomocy w sprawnym kontynuowaniu nauki lub wejściu na rynek pracy.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

SZKOLNICTWO OGÓLNOKSZTAŁCĄCE

Ogólnokształcąca szkoła średnia II stopnia trwa trzy lata, nauka odbywa się zgodnie z krajowym programem nauczania. Aby ukończyć szkołę średnią ogólnokształcącą, uczniowie muszą zdać trzy egzaminy państwowe, egzamin szkolny w szkole średniej ogólnokształcącej oraz przedłożyć pracę badawczą lub praktyczną. Uzyskanie wykształcenia średniego ogólnokształcącego daje prawo do podjęcia studiów w celu uzyskania wyższego wykształcenia.

KSZTAŁCENIE ZAWODOWE

Kształcenie zawodowe odbywa się na podstawie programów nauczania zgodnych z Estońskimi Ramami Kwalifikacji (EKR) na poziomie 2-5. W przypadku kształcenia zawodowego na poziomie 2 i 3 rozpoczęcie nauki nie wymaga posiadania wcześniejszych kompetencji zawodowych; naukę mogą rozpocząć również osoby bez wykształcenia podstawowego. Zakres programu przewiduje zdobycie 15-120 punktów (w ramach estońskiego kształcenia zawodowego zdobywa się punkty zaliczeniowe; liczba punktów odpowiadająca rocznemu kształceniu wynosi 60). Zajęcia praktyczne w programie nauczania stanowią co najmniej 70% w przypadku kształcenia zawodowego na poziomie 2 i co najmniej 50% w przypadku kształcenia zawodowego na poziomie 3.

Na poziomie 4 i 5 kształcenie zawodowe może być prowadzone w formie szkolnej oraz w ramach programów doskonalenia zawodowego. Warunkiem rozpoczęcia nauki według drugiego modelu jest posiadanie kwalifikacji / zawodu odpowiadających poprzedniemu lub temu samemu poziomowi kwalifikacji lub odpowiedniego poziomu wykształcenia.

Rozpoczęcie nauki na 4. poziomie kształcenia zawodowego wymaga uzyskania wykształcenia podstawowego. Program nauczania zakłada zdobycie 180 punktów zaliczeniowych, a praktyka zawodowa i zajęcia praktyczne stanowią co najmniej 35% ogólnego czasu nauczania. Rozpoczęcie nauki na 5. poziomie kształcenia zawodowego lub specjalistycznego wymaga posiadania wykształcenia średniego; zakres zdobywanej wiedzy odpowiada 120-150 punktom kredytowym, a udział praktyki zawodowej i zajęć praktycznych to co najmniej 50% ogólnego czasu nauczania.

Absolwenci szkół średnich zawodowych, którzy chcą kontynuować naukę w szkole wyższej, zdają egzaminy państwowe wymagane do przyjęcia na studia na tych samych zasadach, co absolwenci szkół średnich II stopnia.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Kształcenie w instytucjach szkolnictwa wyższego obejmuje kształcenie wyższe zawodowe (w uczelni zawodowej, uczelni wchodzącej w skład struktury uniwersytetu) lub akademickie (na uczelni). Wszystkie osoby posiadające wykształcenie średnie lub równorzędne kwalifikacje zagraniczne mają prawo ubiegania się o przyjęcie do instytucji szkolnictwa wyższego.

Standardowy okres studiów w ramach zawodowego szkolnictwa wyższego wynosi od trzech do czterech lat (180-240 punktów ECTS); na kierunku położnictwo okres ten wynosi cztery i pół roku. Osoba, która uzyskała wyższe wykształcenie zawodowe, ma prawo do kontynuowania nauki na studiach magisterskich na warunkach i w trybie ustalonym przez radę uczelni.

Akademickie szkolnictwo wyższe obejmuje trzy cykle: studia licencjackie (standardowy czas trwania studiów 3-4 lata, 180-240 punktów ECTS), studia magisterskie (1-2 lata, 60-120 punktów ECTS) i studia doktoranckie ( 3-4 lata, 180-240 punktów ECTS). Standardowy czas trwania studiów licencjackich i magisterskich wynosi łącznie co najmniej pięć lat. W przypadku kształcenia medycznego, weterynaryjnego, farmaceutycznego, stomatologicznego, architektonicznego, inżynierii lądowej i kształcenia nauczycieli przedmiotów ogólnych, studia opierają się na zintegrowanych programach studiów licencjackich i magisterskich, których standardowy okres wynosi od pięciu do sześciu lat, a zakres 300-360 punktów ECTS. Pierwsze dwa cykle akademickich studiów wyższych kończą się egzaminem lub obroną pracy dyplomowej i przyznaniem dyplomu. Studia doktoranckie kończą się obroną pracy doktorskiej i nadaniem stopnia naukowego.

EDUKACJA DOROSŁYCH

W Estonii edukacja dorosłych jest podzielona na edukację formalną w ramach systemu edukacji dorosłych oraz edukację ustawiczną.

Dorosły uczący się nie jest definiowany poprzez wiek, ale jest uważany za słuchacza, w przypadku gdy uczenie się nie jest jego podstawowym zajęciem. Na tej podstawie formalne kształcenie dorosłych w celu zdobycia wykształcenia podstawowego, średniego II stopnia lub wyższego jest realizowane w formie innej niż dzienna.

Instytucje prowadzące edukację formalną dorosłych zobowiązane są do przestrzegania aktów prawnych regulujących dany poziom edukacji (ustawa o szkołach podstawowych i średnich, ustawa o placówkach kształcenia zawodowego, ustawa o szkolnictwie wyższym, ustawa o szkołach niepublicznych).

Kształcenie ustawiczne definiuje się jako ukierunkowaną i zorganizowaną naukę prowadzoną według programu nauczania poza edukacją formalną. Placówki kształcenia ustawicznego, które chcą korzystać z funduszy państwowych lub samorządowych, europejskich funduszy strukturalnych lub chcą przyznać swoim słuchaczom urlop naukowy, składają w Estońskim Systemie Informacji o Edukacji zawiadomienie o działalności gospodarczej.

Ponadto za pośrednictwem Estońskiego Systemu Informacji o Edukacji, instytucja kształcenia ustawicznego podaje do publicznej wiadomości grupy programowe, w ramach których prowadzone jest kształcenie ustawiczne, programy nauczania, na podstawie których przyznano licencję na prowadzenie działalności w zakresie kształcenia ustawicznego, szczegóły dotyczące licencji na prowadzenie działalności oraz dane kontaktowe i adres strony internetowej instytucji. Na stronie internetowej placówki zamieszcza się podstawy organizacji studiów, programy nauczania, imiona i nazwiska edukatorów prowadzących kursy kształcenia ustawicznego wraz z opisem ich kwalifikacji, wykształcenia lub doświadczenia zawodowego poświadczającego ich kompetencje, informacje o wydanej licencji na prowadzenie działalności w zakresie kształcenia ustawicznego oraz mechanizmy zapewniania jakości działalności danej placówki.