Bułgaria

Bułgaria jest republiką parlamentarną o scentralizowanej strukturze. Składa się z 28 prowincji, tzw. obwodów oraz jednego miasta wydzielonego (Sofia-Grad). Bułgaria ma 6,8 mln mieszkańców. Jej stolicą jest największe miasto kraju – Sofia, którą zamieszkuje 1,2 mln ludzi. Bułgaria przystąpiła do Unii Europejskiej w 2007 roku. Państwo jest w trakcie przystępowania do strefy Schengen. Walutą kraju jest lew bułgarski, jednak po spełnieniu wstępnych warunków unijnych, Bułgaria zamierza wprowadzić euro.

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

System edukacji w Bułgarii obejmuje przedszkola, szkoły podstawowe i średnie oraz placówki edukacji dorosłych i wyspecjalizowane instytucje oraz zapewnia edukację zgodnie z krajowymi standardami edukacyjnymi. Placówki edukacji przedszkolnej i szkolnej mają osobowość prawną. Krajowe standardy edukacyjne definiują treści edukacyjne, w tym podręczników i pomocy szkolnych, kwalifikacje nauczycieli, system oceniania, inspekcji itp.

Edukacja w Bułgarii jest świecka i bezpłatna w szkołach państwowych i regionalnych. Każdy obywatel Bułgarii ma prawo do edukacji i może stale doskonalić swoje umiejętności. Rasa, narodowość, płeć, pochodzenie etniczne lub społeczne, religia lub status społeczny nie może ograniczać dostępu do edukacji. Dzieci i uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi uczą się w przedszkolach i szkołach ogólnodostępnych.

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

Minister Edukacji i Nauki jest odpowiedzialny za realizację polityki publicznej w dziedzinie edukacji i nauki.  Ministerstwo Edukacji i Nauki jest organem administracji, które wspiera Ministra Edukacji i Nauki w wykonywaniu jego uprawnień.

W Bułgarii działa 28 Regionalnych Wydziałów Edukacji. Są to terytorialne struktury administracyjne podlegające Ministrowi Edukacji i Nauki zlokalizowane w przy władzach administracyjnych każdego z 28 regionów kraju. Ich głównym zadaniem jest:

• tworzenie warunków do realizacji polityki edukacyjnej państwa w regionie
• wspieranie i tworzenie warunków funkcjonowania placówek edukacji przedszkolnej i szkolnej w regionie
• koordynacja działań między placówkami edukacji przedszkolnej i szkolnej, terytorialnymi organami władzy wykonawczej, organami samorządu lokalnego oraz kierownictwem regionalnych struktur organizacji pracowników i pracodawców
• monitorowanie zgodności edukacji z państwowymi standardami edukacyjnymi, ustawą o edukacji przedszkolnej i szkolnej, ustawą o kształceniu i szkoleniu zawodowym oraz innymi przepisami w edukacji przedszkolnej i szkolnej przez instytucje w regionie.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

EDUKACJA OBOWIĄZKOWA

Edukacja jest obowiązkowa od 7 lub 6 roku życia do 16 roku życia. Szkoła obowiązkowa zapewnia edukację i wychowanie uczniów zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami oraz oczekiwaniami dotyczącymi partycypacji w społeczeństwie obywatelskim.

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Wczesna edukacja i opieka nad dziećmi w wieku od 0 do 3 lat jest administrowana przez władze lokalne i nie wchodzi w zakres obowiązków ministerstwa edukacji. Edukacja i opieka nad dziećmi w wieku od 3 do 6-7 lat funkcjonuje pod nadzorem Ministerstwa Edukacji i Nauki.

Przedszkola (Detski gradini) działają w ramach systemu edukacji przedszkolnej i szkolnej i zajmują się wychowaniem, edukacją i socjalizacją dzieci w wieku od 3 do 7 lat (rozpoczynających naukę w pierwszej klasie) zgodnie z krajowymi standardami edukacji przedszkolnej.

Przedszkola mogą obejmować grupy żłobkowe dla dzieci w wieku od 10 miesięcy do 3 lat. Opieka w tych grupach jest regulowana wspólnie przez Ministerstwo Zdrowia oraz Ministerstwo Edukacji i Nauki. Jeśli w danej gminie są dostępne miejsca, dzieci mogą rozpocząć naukę w przedszkolu w wieku 2 lat.

Ostatnie 2 lata edukacji przedszkolnej (dla dzieci w wieku 5-7 lat) są obowiązkowe od 2010 roku. Od roku 2023/2024 wszystkie 4-latki zostaną objęte obowiązkową edukacją przedszkolną. Szkoły mogą oferować obowiązkową edukację przedszkolną dla dzieci w wieku 4 lat tylko wtedy, gdy dana gmina nie posiada przedszkola.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Edukacja podstawowa jest realizowana w ramach jednolitej struktury obejmującej:

• kształcenie na poziomie szkoły podstawowej (Nachalni uchilishta) - klasy od 1 do 4,
• kształcenie na poziomie szkoły średnie I stopnia (Sredni uchilishta) - klasy od 5 do 7.

Edukacja jest zorganizowana w klasach dla uczniów w tym samym wieku (poza pewnymi wyjątkami, na przykład uczniowie powtarzający klasę).

Edukacja na poziomie szkoły podstawowej realizowana jest w następujących typach szkół:

• początkowych (1 - 4 klasa)
• podstawowych (1 - 7 klasa)
• łączonych (1 - 10 klasa)
• średnich (1 - 12 klasa)

Ukończenie kształcenia na poziomie podstawowym jest potwierdzane po ukończeniu 7 klasy poprzez świadectwo ukończenia tego etapu kształcenia. Świadectwo uprawnia do kontynuowania nauki, zdobywania kwalifikacji zawodowych lub wykonywania zawodów wymagających wykształcenia podstawowego. Świadectwo zawiera oceny roczne uzyskane z przedmiotów, których uczeń uczył się w 7 klasie, a także oceny z wybranych przedmiotów.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Kształcenie na poziomie szkoły średniej I stopnia (Sredni uchilishta) obejmuje klasy 5 do 7 i jest prowadzone w ramach jednolitej struktury.

Kształcenie na poziomie szkoły średniej II stopnia obejmuje klasy od 8 do 12 i jest oferowane przez:

• szkoły ogólnokształcące (gimnazjalne: 8-12 klasa, łączone: 1-10 klasa, średnie: 1-12 klasa)  
• szkoły specjalistyczne (szkoły sportowe, artystyczne, religijne, łączone, kulturalne)
• szkoły wieczorowe
• szkoły specjalne - dla uczniów z niepełnosprawnościami,
• poprawcze szkoły z internatem
• społeczne szkoły z internatem
• szkoły w miejscach pozbawienia wolności

Struktura szkół średnich drugiego stopnia (Gimnazii) obejmuje:

• 8 klasę - w szkołach profilowanych, w klasach profilowanych z intensywną nauką języka obcego w szkołach ogólnokształcących, w szkołach zawodowych oraz w klasach prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych w szkołach ogólnokształcących i profilowanych.
• 9 klasę - w szkołach profilowanych, w klasach profilowanych w szkołach ogólnokształcących, zawodowych, oraz w klasach prowadzących do uzyskania kwalifikacji zawodowych w szkołach ogólnokształcących, zawodowych i w innych szkołach średnich II stopnia.
• 7 lub 8 klasę - w celu uzyskania kwalifikacji zawodowych i wykształcenia średniego I stopnia - w szkołach zawodowych i klasach zawodowych w zasadniczych szkołach zawodowych, szkołach ogólnokształcących i szkołach policealnych

Kształcenie zawodowe (Profesionalni uchilishta) na poziomie średnim II stopnia zapewniają zawodowe szkoły średnie II stopnia i ogólnokształcące szkoły średnie II stopnia, oferujące zajęcia prowadzące do uzyskania kwalifikacji zawodowych.

Istnieją również szkoły specjalne prowadzące do ukończenia szkoły średniej i/lub uzyskania kwalifikacji zawodowych dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

W wyniku procesu bolońskiego w Bułgarii wprowadzono 3-stopniowy system szkolnictwa wyższego, który obejmuje studia:

• licencjackie - dwa rodzaje - licencjat zawodowy (ISCED 5B) i licencjat ogólny (ISCED 5A)
• magisterskie (ISCED 5A)
• doktoranckie (ISCED 6)

Bułgaria aktywnie pracuje nad modernizacją systemu szkolnictwa wyższego, w odpowiedzi na oczekiwania społeczeństwa i przedsiębiorstw.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Głównym celem krajowej polityki uczenia się dorosłych jest zwiększenie odsetka dorosłych uczestniczących w procesie uczenia się przez całe życie poprzez mobilizację wszystkich zainteresowanych stron. Krajowa polityka na rzecz dorosłych określa strategiczne ramy polityki rządu w zakresie edukacji i szkoleń. Na poziomie krajowym wdrożono konkretne środki w celu zbudowania elastycznego systemu kształcenia i szkolenia dorosłych. Obejmuje on wszystkie stopnie kształcenia ogólnego, zawodowego, wyższego i uczenia się dorosłych we wszystkich jego aspektach - formalnym, pozaformalnym i nieformalnym.

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Dodatkowe wsparcie w rozwoju jest zapewniane dzieciom i uczniom ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, ze szczególnymi uzdolnieniami i z chorobami przewlekłymi. Dodatkowe wsparcie zapewniają przedszkola, szkoły i odrębne placówki wsparcia oraz specjalistyczne.

Wsparcie obejmuje:

• indywidualną pracę z dzieckiem i uczniem
• rehabilitację zaburzeń komunikacyjnych i psychospołeczną
• rehabilitację słuchu, mowy i wzroku
• rehabilitację zaburzeń komunikacyjnych i niepełnosprawności fizycznej
• zapewnienie dostępnych budynków, środków technicznych, specjalistycznego sprzętu, materiałów dydaktycznych, metod i opieki specjalistycznej.

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych i specjalnych placówek edukacyjnych, 2017/18

(-) - nie dotyczy
^a ISCED= International Standard Classification of Education

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation