Szwajcaria

Szwajcaria jest demokratyczną republiką federacyjną. Jest podzielona na 26 autonomicznych kantonów. Językami urzędowymi są język niemiecki, francuski, włoski i romansz. Populacja Szwajcarii liczy 8,7 mln mieszkańców. Państwo nie ma oficjalnej stolicy, jednak najważniejsze ośrodki administracyjne i rządowe znajdują się w Bernie, czwartym co do wielkości mieście w Szwajcarii.  Zgodnie z zasadą neutralności, Szwajcaria nie jest członkiem Unii Europejskiej. Należy jednak do strefy Schengen od 1985 roku. Walutą kraju jest frank szwajcarski. 

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

Szwajcaria jest krajem federalnym i wielojęzycznym ze zdecentralizowanym systemem edukacji.

95% wszystkich dzieci podlegających obowiązkowej edukacji uczęszcza do szkół publicznych w swoich lokalnych gminach. Na tym etapie edukacji nie obowiązuje prawo do swobodnego wyboru szkoły. Szkoły publiczne odgrywają ważną rolę w integracji dzieci z różnych środowisk społecznych, językowych i kulturowych, które uczęszczają do tej samej szkoły. Szkoły publiczne są bezpłatne. Każdy kanton jest odpowiedzialny za opracowanie podstaw programowych dla poszczególnych przedmiotów i klas w obszarze swojej jurysdykcji. Nie obowiązują podstawy programowe dla całego kraju. Konstytucja federalna zobowiązuje jednak kantony do koordynowania i harmonizowania systemów edukacyjnych pod względem ich struktury i celów. W tym duchu zostały opracowane na przykład wspólne podstawy programowe kształcenia obowiązkowego dla poszczególnych regionów językowych, które są obecnie wprowadzane.

Języki wykładowe w szkołach to niemiecki, francuski, włoski lub romansz, w zależności od regionu językowego. Tradycyjnie nauka języków odgrywa w Szwajcarii ważną rolę. Uczniowie uczą się drugiego oficjalnego języka Szwajcarii, a także języka angielskiego podczas edukacji obowiązkowej.

Szwajcaria ma silny system kształcenia zawodowego. Oferuje on głównie dualne programy na poziomie szkoły średniej II stopnia (łączące praktykę w miejscu pracy z 1-2 dniami zajęć w szkole zawodowej) oraz rozbudowane programy kształcenia zawodowego na poziomie szkolnictwa wyższego. Dwie trzecie wszystkich młodych ludzi kończących obowiązkową edukację wybiera ścieżkę kształcenia zawodowego, która zapewnia im solidne przygotowanie do pracy w danym zawodzie (do wyboru jest około 230 profesji). Około jedna trzecia decyduje się na kontynuowanie nauki w specjalistycznej szkole średniej II stopnia lub szkole maturalnej, które przygotowują ich do studiów wyższych.

Otwarty dostęp do różnych ścieżek edukacyjnych i możliwość przechodzenia między programami odgrywają ważną rolę w systemie edukacji Szwajcarii. Każdy, kto posiada niezbędne kwalifikacje, może korzystać z wybranych przez siebie programów kształcenia. Z kilkoma wyjątkami (numerus clausus w określonych programach) dyplom maturalny pozwala na swobodny wybór uczelni oraz programu studiów. Kształcenie i szkolenie zawodowe podlega pewnym ograniczeniom ze względu na limity miejsc na praktykach. Istnieje wiele sposobów na rozpoczęcie lub przeniesienie się do innego programu szkoleniowego lub szkoły. Można także wziąć udział w programie umożliwiającym nadrobienie zaległości Na przykład posiadanie federalnego dyplomu/ kwalifikacji zawodowej w połączeniu ze zdaniem matury zawodowej otwiera drogę do uniwersytetów nauk stosowanych. Zdając dodatkowy test umiejętności, uczniowie mają możliwość zapisania się na uniwersytet lub do instytutu technologicznego.

Ponad 90% wszystkich młodych osób uzyskuje świadectwo lub dyplom ukończenia szkoły średniej II stopnia, co ułatwia bezpośrednie wejście na rynek pracy lub umożliwia im kontynuowanie edukacji na poziomie szkolnictwa wyższego.

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

Główna odpowiedzialność za edukację spoczywa na 26 kantonach. Kantony są w pełni odpowiedzialne za organizację edukacji obowiązkowej, odpowiedzialnością za edukację ponadobowiązkową (szkoły ogólnokształcące, kształcenie i szkolenie zawodowe, szkolnictwo wyższe) dzielą się z rządem federalnym. Decentralizacja znajduje odzwierciedlenie w fakcie, że kantony i ich gminy finansują 90% wydatków publicznych na edukację.

Na Konfederacji i kantonach spoczywa wspólny obowiązek zapewnienia wysokiego poziomu i drożności systemu edukacji. W ramach wykonywania tego obowiązku cały system edukacji w Szwajcarii jest systematycznie monitorowany, identyfikowane są kluczowe wyzwania, a realizacja celów polityki jest regularnie oceniana. Szwajcarski Raport o Edukacji, który jest publikowany co cztery lata, jest jednym z wyników tego procesu monitorowania.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

EDUKACJA OBOWIĄZKOWA

Obowiązek szkolny rozpoczyna się dla dzieci w wieku 4 lat i trwa 11 lat. Poziom podstawowy (Primarschule / école primaire / scuola elementare) obejmuje 2 lata edukacji w przedszkolu (Kindergarten / école enfantine / scuola dell'infanzia) oraz naukę w szkole podstawowej i trwa 8 lat (7 w kantonie Ticino). Szkoła średnia I stopnia (Sekundarstufe I / secondaire I / scuola media) trwa 3 lata (4 lata w kantonie Ticino). W szkołach średnich I stopnia nauczanie odbywa się na różnych poziomach zaawansowania (tracking). Uczniowie kończą kształcenie obowiązkowe w wieku 15/16 lat.

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Istnieją różne placówki i usługi opieki nad dziećmi: żłobki (Kindertagesstätten / crèches / nidi d'infanzia) oraz ośrodki opieki dziennej (Tagesfamilien / familles de jour / famiglie diurne), a także nieformalne rozwiązania, takie jak opieka prywatna (np. dziadków, sąsiadów, przyjaciół), grupy zabaw itp. Korzystanie z usług opieki nad dziećmi jest dobrowolne, a rodzice wybierają formy opieki i placówki według własnego uznania. Opieka o charakterze nieformalnym jest w Szwajcarii stosunkowo popularna. Rodzice korzystający z formalnej opieki nad dziećmi ponoszą część kosztów. Nie obowiązuje gwarancja miejsca w placówce dla dzieci poniżej czwartego roku życia.

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Uczniowie szkół podstawowych rozwijają i doskonalą swoje zdolności intelektualne, twórcze, fizyczne i artystyczne. Rozwijają podstawowe umiejętności i tożsamość kulturową oraz poczucie odpowiedzialności wobec siebie, środowiska, innych ludzi i społeczeństwa, a tym samym są przygotowani do nauki w szkole średniej I stopnia i do uczenia się przez całe życie.

W szkołach podstawowych do tych samych klas uczęszczają uczniowie na różnych etapach rozwoju, o różnych zdolnościach, pochodzeniu społecznym i etnicznym. Ta różnorodność zdolności i talentów oraz pochodzenia kulturowego stawia szkoły przed poważnymi wyzwaniami.

Zdecydowana większość uczniów uczęszcza do państwowych szkół podstawowych. Około 4% uczniów kończy szkołę podstawową w szkole prywatnej, niesubsydiowanej lub tylko częściowo subsydiowanej.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Poziom szkoły średniej I stopnia jest częścią kształcenia obowiązkowego; przygotowuje uczniów do kształcenia i szkolenia zawodowego (VET) lub szkoły średniej II stopnia ogólnokształcącej.

Szkolnictwo średnie II stopnia dzieli się na programy kształcenia ogólnego oraz programy kształcenia i szkolenia zawodowego (VET).

Programy kształcenia ogólnego obejmują szkoły maturalne (Gymnasiale Maturitätsschulen / écoles de maturité / scuole di maturità) oraz specjalistyczne szkoły średnie II stopnia (Fachmittelschulen / écoles de culture générale / scuole specializzate). Nauka w tych szkołach nie prowadzi do uzyskania kwalifikacji zawodowych, ale przygotowuje do studiów wyższych.

Programy kształcenia i szkolenia zawodowego (berufliche Grundbildung / formation professionnelle initiale / formazione professionale di base) są głównie realizowane w miejscu pracy/ przedsiębiorstwie (praktyki zawodowe) w połączeniu z edukacją w szkole zawodowej (Berufsfachschule / école professionnelle / scuola professionale).

Młodzież kończy szkołę średnią II stopnia w wieku 18/19 lat. Około jedna trzecia nastolatków uzyskuje jedną z form matury – maturę ogólną, specjalistyczną lub zawodową (gymnasiale Maturität / maturité gymnasiale / maturità liceale; Fachmaturität / maturité specialisée / maturità specializzata; Berufsmaturität / maturité professionnelle / maturità professionale).

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Poziom szkolnictwa wyższego obejmuje uniwersytety (universitäre Hochschulen / hautes écoles universitaire / università), uniwersytety nauk stosowanych (Fachhochschulen / hautes écoles specialisée / scuole universitarie professionali), akademie pedagogiczne (Pädagogische Hochschulen / hautes écoles pédagogique / alte scuole pedagogiche) oraz uczelnie zawodowe (PET). Ten ostatni typ uczelni przyjmuje kandydatów posiadających dyplom ukończenia zawodowej szkoły średniej II stopnia oraz kilkuletnie doświadczenie zawodowe i umożliwia im zdobycie specjalistycznego wykształcenia i dodatkowych kwalifikacji.

W uczelniach zawodowych (höhere Fachschule / école supérieure / scuola specializzata superiore), studenci uzyskują następujące dyplomy:  federalny dyplom PET (Eidgenössischer Fachausweis / brevet fédéral / attestato professionale federale) lub federalny dyplom PET wyższego stopnia (Eidgenössisches Diplom / diplôme fédéral / diploma federale). 45% osób dorosłych w Szwajcarii uzyskało wykształcenie wyższe, 30% posiada dyplom uniwersytecki, 15% - zawodowy, wydany przez  instytucję PET.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Sektor edukacji i szkoleń dorosłych oferuje bardzo różnorodne możliwości kształcenia w instytucjach zróżnicowanych pod względem m.in. odpowiedzialności, regulacji, finansowania i rodzajów programów. Podmioty prywatne odgrywają kluczową rolę w tym sektorze – nadzorują, oferują i finansują kursy i szkolenia. Rząd federalny i kantony pełnią głównie rolę pomocniczą.

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Zgodnie z legislacją o edukacji specjalnej wszystkie dzieci i młodzież (w wieku od 0 do 20 lat) ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mieszkające w Szwajcarii mają prawo do korzystania ze specjalnych środków edukacyjnych. Zakres środków jest określany przez kantony i obejmuje następujące usługi i formy kształcenia specjalnego:

• zajęcia wyrównawcze we wczesnym dzieciństwie: dotyczy dzieci z niepełnosprawnościami lub opóźnieniami rozwojowymi, ograniczeniami lub zagrożeniami. Środki wsparcia mogą być zapewniane w środowisku rodzinnym dla dzieci od urodzenia do dwóch lat po rozpoczęciu nauki w szkole,
• kształcenie integracyjne: integracja dzieci i młodzieży ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w pełnym lub niepełnym wymiarze godzin w klasie ogólnodostępnej poprzez zastosowanie specjalnych środków edukacyjnych,
• klasy specjalne: tylko dzieci i młodzież ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi są przyjmowane do klas specjalnych (np. Einführungsklassen i małe klasy na poziomie szkoły podstawowej, Werkklassen na poziomie szkoły średniej I stopnia). Klasy specjalne są dostępne tylko w niektórych kantonach,
• szkoły specjalne:  specjalizują się w określonych formach niepełnosprawności lub trudności w uczeniu się i zachowaniu. Szkoły specjalne przyjmują wyłącznie dzieci i młodzież, którym przysługuje specjalne wsparcie pedagogiczne.
• usługi edukacyjne i terapeutyczne, takie jak terapia logopedyczna i terapia psychomotoryczna.

Kantony organizują również niezbędny transport i pokrywają jego koszty dla dzieci i młodzieży, które ze względu na swoją niepełnosprawność nie mogą samodzielnie przemieszczać się między domem, szkołą i/lub miejscem, w którym odbywają terapię.

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych i specjalnych* placówek edukacyjnych, 2017/18

^a ISCED= International Standard Classification of Education

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation