Litwa

Litwa jest republiką parlamentarną. Kraj jest podzielony na 60 regionów i liczy 2,8 mln mieszkańców. Stolicą jest Wilno z łączną liczbą 544 tysięcy mieszkańców.  Litwa jest członkiem Unii Europejskiej od 2004 roku. Do strefy Schengen dołączyła w roku 2007, a walutą jest euro wprowadzone w 2015 roku.  

 

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

Edukacja jest priorytetem państwa. Jest finansowana ze środków publicznych i bezpłatna na wszystkich poziomach, z wyjątkiem szkolnictwa wyższego, w którym około połowa studentów musi samodzielnie pokrywać koszty swoich studiów.

Litewski system edukacji jest w dużej mierze zdecentralizowany. Instytucje krajowe, władze lokalne i instytucje edukacyjne ponoszą wspólną odpowiedzialność za jakość świadczonej edukacji. Sejm (Seimas, parlament) decyduje o polityce edukacyjnej na poziomie krajowym —  przyjmuje ustawy i deklaracje dotyczące zmian w polityce. Rząd oraz Ministerstwo Edukacji, Nauki i Sportu formułują politykę edukacyjną oraz przyjmują i wdrażają legislację.

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI 

Sejm uchwala główne akty prawne regulujące system edukacji i nauki na poziomie krajowym. Ministerstwo Edukacji, Nauki i Sportu lub inne ministerstwa odpowiadają za przyjęcie bardziej szczegółowych przepisów mających zastosowanie na szczeblu krajowym, takich jak Opis programu nauczania dla szkół podstawowych oraz średnich I i II stopnia. Władze lokalne ustalają i wdrażają własne strategiczne plany edukacyjne zgodne z krajowymi regulacjami prawnymi. Władze lokalne organizują na swoim terenie edukację formalną dla dzieci do 16 roku życia, w tym m.in. transport do placówek, a także edukację pozaformalną. Poszczególne szkoły organizują z kolei proces dydaktyczny – nauczyciele mają za zadanie dostosować podstawę programową do indywidualnych potrzeb dzieci. Edukacja formalna jest zazwyczaj świadczona przez podmioty publiczne. Podmioty prywatne również mogą prowadzić szkoły, a ich działalność jest regulowana przez ustawodawstwo krajowe.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI 

 

EDUKACJA OBOWIĄZKOWA

Edukacja przedszkolna jest obowiązkowa, a dziecko musi zacząć uczęszczać do przedszkola po ukończeniu 6 roku życia (do 30 kwietnia danego roku kalendarzowego). Edukacja jest obowiązkowa do 16 roku życia, co oznacza, że kształcenie na poziomie szkoły podstawowej i średniej I stopnia jest obowiązkowe.

 

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Na Litwie wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem (ECEC) jest podzielona na dwa etapy. Pierwszy etap to nieobowiązkowa edukacja przedszkolna (w drodze wyjątku, zgodnie z procedurą tvarka, ustanowioną przez Ministra Edukacji, Nauki i Sportu oraz Ministra Opieki Społecznej i Pracy, edukacja przedszkolna może być obowiązkowa dla danego dziecka).

Drugim etapem wczesnej edukacji i opieki jest obowiązkowy rok edukacji przedszkolnej. Dzieci muszą rozpocząć ten etap edukacji w roku kalendarzowym, w którym kończą 6 lat. Rodzice mogą zdecydować się na zapisanie dziecka do przedszkola w celu odbycia obowiązkowego okresu edukacji przedszkolnej rok wcześniej, ale nie wcześniej niż w wieku 5 lat. Obowiązkowa edukacja przedszkolna trwa rok i ma na celu przygotowanie dzieci do nauki w szkole podstawowej.

Przedszkola publiczne oraz prywatne placówki zapewniają obowiązkową edukację przedszkolną. Oprócz wyżej wymienionych, różne rodzaje szkół ogólnokształcących mogą organizować obowiązkową edukację przedszkolną. Publicznie regulowana wczesna edukacja i opieka nad dzieckiem nie może być świadczona w domu opiekuna.

Każda rodzina ma prawo wyboru rodzaju placówki - państwowej, samorządowej lub prywatnej - do której chce, aby uczęszczało jej dziecko.

Placówki edukacji przedszkolnej mają swobodę w opracowywaniu własnych programów, na szczeblu krajowym obowiązuje jedynie szczegółowy program dla obowiązkowego ostatniego roku edukacji przedszkolnej.

 

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Program kształcenia na poziomie szkoły podstawowej to obowiązkowy program obejmujący klasy 1-4, po ukończeniu którego uczniowie uzyskują wykształcenie podstawowe. Jest to pierwszy etap edukacji formalnej, stanowiący łącznik między edukacją przedszkolną a podstawową.

Program jest realizowany przez następujące typy placówek: przedszkola, szkoły podstawowe (pradinė mokykla, klasy 1 - 4) , pre-gimnazja (progimnazija, klasy 1 - 8), szkoły powszechne obejmujące różne etapy kształcenia (augiafunkcis centras, placówki zapewniające wczesną edukację i opiekę nad dziećmi, edukację w klasach od 1 - 12 oraz edukację formalną i pozaformalną), a nawet w niektórych przypadkach - gimnazja.

W celu osiągnięcia spójności, dostępności i jakości edukacji w całym kraju, program nauczania w szkołach podstawowych jest realizowany zgodnie z Opisem programu nauczania w szkołach podstawowych, ogólnymi ramami programowymi dla szkół podstawowych i ogólnymi planami nauczania zatwierdzonymi przez Ministra Edukacji i Nauki.

Postępy i osiągnięcia uczniów są mierzone za pomocą standardowych testów w czwartej klasie. Obecnie te standaryzowane testy nie są obowiązkowe i są przeprowadzane na podstawie własnej decyzji szkół lub władz lokalnych. Od 1 września 2024 r. wszyscy uczniowie kończący czwartą klasę będą musieli wziąć udział w krajowym teście osiągnięć uczniów. Opracowanie elementów testu, kryteriów oceniania i zaleceń dotyczących interpretacji wyników testów jest scentralizowane. Szkoły są odpowiedzialne za zorganizowanie testów i przestrzeganie kryteriów oceny.

 

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

SZKOLNICTWO ŚREDNIE I STOPNIA

Szkolnictwo średnie I stopnia na Litwie jest przypisane do poziomu ISCED 2. Jest to drugi etap edukacji formalnej realizowany zgodnie z sześcioletnim programem nauczania dla szkół średnich I stopnia. Pierwsza część programu kształcenia na poziomie szkoły średniej I stopnia obejmuje czteroletni etap kształcenia, a druga – etap dwuletni. Druga część programu szkoły średniej I stopnia może obejmować moduły programów kształcenia i szkolenia zawodowego, które będą zaliczone w przypadku kontynuowania nauki.

Celem kształcenia na poziomie szkoły średniej I stopnia jest zapewnienie uczniowi dojrzałości moralnej, społeczno-kulturowej i obywatelskiej, a także umiejętności ogólnych i technologicznych, kultywowanie świadomości narodowej, rozwijanie sprawczości i zdolności do podejmowania decyzji i wyborów oraz motywacji do kontynuowania nauki.

Instytucje zapewniające kształcenie na poziomie szkoły średniej I stopnia obejmują pre-gimnazja, szkoły średnie I stopnia (pagrindinė mokykla,  klasy 5 - 10)  i gimnazja. Szkoły zawodowe mogą również oferować kształcenie na poziomie szkoły średniej I stopnia wraz z programem kształcenia i szkolenia zawodowego.

Postępy i osiągnięcia uczniów są mierzone za pomocą standardowych testów w ósmej klasie. Podobnie jak w szkolnictwie podstawowym, standaryzowane testy nie są obowiązkowe. Od 1 września 2024 r. wszyscy uczniowie kończący 8 klasę będą musieli wziąć udział w krajowym teście osiągnięć uczniów. Ocena osiągnięć uczniów szkół średnich I stopnia w klasie 10 (klasa 2 w szkołach gimnazjalnych) jest obowiązkowa. Uczniowie mają pewną swobodę w wyborze przedmiotów nauczania w dwóch ostatnich latach nauki, a w szkołach średnich II stopnia oferta przedmiotów do wyboru jest o wiele bardziej rozbudowana.

 

SZKOLNICTWO ŚREDNIE II STOPNIA

Szkolnictwo średnie II stopnia na Litwie jest przypisane do poziomu ISCED 3 i jest realizowane zgodnie z dwuletnim programem nauczania dla szkół średnich II stopnia. Program nauczania obejmuje przedmioty obowiązkowe i do wyboru w ramach kształcenia ogólnego oraz dostępne moduły programów kształcenia i szkolenia zawodowego.

Celem kształcenia na poziomie szkoły średniej II stopnia jest wsparcie uczniów w zdobywaniu ogólnych umiejętności akademickich, społeczno-kulturowych i technologicznych, dojrzałości moralnej, świadomości narodowej i obywatelskiej oraz podstaw kompetencji zawodowych.

Programy kształcenia na poziomie szkoły średniej II stopnia są realizowane w gimnazjach. Szkoły zawodowe mogą również zapewniać program kształcenia ogólnego na poziomie szkoły średniej II stopnia wraz z programem kształcenia i szkolenia zawodowego.

Kształcenie średnie II stopnia kończy się obowiązkowymi egzaminami (matura), które są wykorzystywane do oceny dotychczasowych osiągnięć uczniów oraz uprawniają do wstępu na uczelnie.

 

SZKOLNICTWO POLICEALNE

Na Litwie kształcenie i szkolenie zawodowe jest przypisane do poziomu ISCED 4. Jest to kształcenie policealne trwające rok, półtora roku lub dwa lata, prowadzone zgodnie z programami kształcenia i szkolenia zawodowego.

Celem kształcenia i szkolenia zawodowego jest umożliwianie zdobywania, zmiany lub podnoszenia kwalifikacji oraz przygotowanie do uczestnictwa w zmieniającym się rynku pracy. Kształcenie i szkolenie zawodowe może przyjąć formę kształcenia w szkołach dla młodzieży lub w ramach edukacji ustawicznej. Kształcenie i szkolenia zawodowe w szkołach dla młodzieży mają charakter formalny, są powszechnie dostępne i mają na celu uzyskanie podstawowych kwalifikacji. Kształcenie i szkolenie zawodowe o charakterze ustawicznym jest przeznaczone dla osób, które uzyskały już podstawowe kwalifikacje. Obejmuje ono formalne i pozaformalne kształcenie i szkolenie zawodowe.

Kształcenie i szkolenia zawodowe są oferowane przede wszystkim przez szkoły zawodowe, ale mogą być również świadczone przez niezależnych nauczycieli lub innych organizatorów kształcenia i szkolenia zawodowego (szkoły ogólnokształcące, instytucje, organizacje lub przedsiębiorstwa, których podstawowa działalność nie obejmuje kształcenia i szkolenia zawodowego) z ustawowymi uprawnieniami do opracowywania i/lub realizacji programów kształcenia i szkolenia zawodowego. Organizatorzy kształcenia i szkolenia zawodowego mogą zapisywać uczniów i rozpoczynać realizację formalnych programów kształcenia i szkolenia zawodowego wyłącznie po uzyskaniu licencji od Ministerstwa Edukacji, Nauki i Sportu.

 

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Szkolnictwo wyższe obejmuje dwa rodzaje instytucji: uniwersytety (universitetas) i kolegia (kolegija). Studia wyższe można rozpocząć po uzyskaniu wykształcenia średniego II stopnia.

Struktura studiów ma charakter trójstopniowy – są to studia licencjackie, magisterskie i doktoranckie. Pierwszy cykl studiów (licencjackie) trwa zazwyczaj 4 lata akademickie, drugi cykl (magisterskie) — 2 lata, a trzeci cykl (doktoranckie) — kolejne 4 lata. W 2018 r. do systemu szkolnictwa wyższego wprowadzono możliwość uruchamiania studiów krótkiego cyklu. Studia te mają na celu uzyskanie kwalifikacji na poziomie V litewskich ram kwalifikacji (ISCED 5). Szkoły zawodowe wraz z kolegiami mogą prowadzić wspólne studia krótkiego cyklu po uzgodnieniu programu z Ministerstwem Edukacji, Nauki i Sportu. Przepisy dotyczące wdrożenia studiów krótkiego cyklu są w opracowaniu.

 

EDUKACJA DOROSŁYCH

Znaczenie uczenia się przez całe życie jest podkreślane w dokumentach strategicznych państwa. Koncepcja uczenia się przez całe życie obejmuje formalne, pozaformalne i nieformalne kształcenie dorosłych.

Pozaformalne kształcenie dorosłych jest przeznaczone dla osób w wieku 18 lat i starszych, i może być prowadzone przez instytucje edukacyjne, nauczycieli, różne inne podmioty edukacyjne, które są prawnie upoważnione do prowadzenia tego typu kursów: biblioteki, muzea, uniwersytety trzeciego wieku itp.. Nie ma oficjalnie uznawanych certyfikatów, takich jak świadectwo lub dyplom, jednak zdobyte kompetencje mogą być uznane jako część ukończonego formalnego kształcenia dorosłych lub programu studiów.

Edukacja nieformalna jest zdefiniowana w ustawie o edukacji jako niezależne uczenie się dorosłych oparte na wiedzy danej osoby zdobytej z różnych źródeł oraz praktyki. Kompetencje uzyskane w ramach edukacji nieformalnej mogą zostać uznane za część ukończonego formalnego programu kształcenia lub studiów.

 

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

Jak określono w ustawie o edukacji, kształcenie osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi jest realizowane przez wszystkie szkoły zapewniające obowiązkową i ogólnie dostępną edukację, inne placówki edukacyjne oraz (w niektórych przypadkach) oddzielne szkoły specjalne (klasy) dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.

Uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi mogą realizować formalne programy kształcenia w czasie krótszym lub dłuższym niż oficjalnie ustalony okres. Mogą robić przerwy i realizować program w oddzielnych modułach. Uczniowie ze znacznymi niepełnosprawnościami mogą uczyć się w szkołach ogólnodostępnych, w klasach dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi do 21. roku życia.

 

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych i specjalnych* placówek edukacyjnych, 2022/23 

Rodzaj placówki edukacyjnej	Poziom ISCEDa	Liczba placówek edukacyjnych
		Publiczne	Prywatne o uprawnieniach szkół publicznych	Prywatne niezależne	Razem
Przedszkola	0	542	(:)	200	742
Szkoły podstawowe	1	97	(:)	27	124
Szkoły średnie ogólnokształcące I stopnia	1, 2	194	(:)	36	230
Szkoły średnie II stopnia	2, 3	363	545	20	395
Szkoły zawodowe	2, 3, 4	47	(:)	6	53
Szkoły specjalnie	0, 1, 2, 3	42	(:)	1	43

(-) nie dotyczy 
^a ISCED= International Standard Classification of Education 

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions 

 

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21 

Rodzaj placówki edukacyjnej	Liczba uczniów/studentów
Edukacja przedszkolna	100 292
Szkolnictwo podstawowe	119 274
Szkolnictwo średnie I stopnia	60 745
Szkolnictwo średnie II stopnia	60 211
Szkolnictwo wyższe: licencjat	44 187
Szkolnictwo wyższe: magister	18 192
Doktorat	2 039

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation