Bośnia i Hercegowina

Bośnia i Hercegowina jest państwem federacyjnym o ustroju demokratycznym położonym na Półwyspie Bałkańskim. Państwo liczy 3,2 mln mieszkańców. Stolicą kraju jest Sarajewo skupiające 275 tysięcy ludzi. Bośnia i Hercegowina złożyła wniosek o członkostwo w Unii Europejskiej w 2016 roku, a w 2022 roku przyznano jej status kraju kandydującego. Państwo nie należy do strefy Schengen. Walutą narodową jest marka zamienna.

GŁÓWNE CECHY SYSTEMU EDUKACJI

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA

W Bośni i Hercegowinie zamieszkują trzy narodowości i obowiązują trzy języki urzędowe: bośniacki, chorwacki i serbski.

System edukacji jest podzielony na cztery główne poziomy:

• przedszkolny - jest integralną częścią systemu edukacji i jest obowiązkowy dla wszystkich dzieci w wieku przedszkolnym w roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej
• podstawowy - trwa 9 lat i jest obowiązkowy dla wszystkich dzieci
• średni - jest dostępny dla wszystkich uczniów, a rekrutacja do szkół jest prowadzona na podstawie wyników ze szkoły podstawowej, osobistych zainteresowań i zdolności
• wyższy - dostęp do szkolnictwa wyższego mają wszyscy, którzy ukończyli cztery lata nauki w szkole średniej.

Placówki edukacyjne mogą być zarówno publiczne, jak i prywatne.

Edukacja w Bośni i Hercegowinie jest w dużej mierze finansowana ze środków publicznych: krajowych, środków poszczególnych kantonów, dystryktu Brčko i budżetów gminnych, w zależności od jurysdykcji. Oznacza to, że Bośnia i Hercegowina ma trzynaście oddzielnych budżetów na edukację:

• dwa na poziomie centralnym
• jeden dla Dystryktu  Brčko
• dziesięć budżetów kantonalnych.

ZARZĄDZANIE I NADZÓR NAD SYSTEMEM EDUKACJI

W Bośni i Hercegowinie (BiH)  proces edukacji nadzoruje 12 instytucji:

• Ministerstwo Edukacji i Kultury Republiki Serbskiej (Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske) - dla szkół prowadzących nauczanie w języku serbskim
• Dziesięć kantonalnych ministerstw edukacji Federacji BiH
• Departament Edukacji Dystryktu Brčko (Odjeljenje za obrazovanje u Vladi Brčko Distrikta BiH).

Federacja BiH ma charakter zdecentralizowany i składa się z dziesięciu kantonów, z których każdy ma własne ministerstwo edukacji. 

Na poziomie edukacji przedszkolnej, podstawowej i średniej władze regionalne mają uprawnienia do mianowania dyrektorów i zatrudniania pozostałych pracowników placówek.

DIAGRAM SYSTEMU EDUKACJI

EDUKACJA OBOWIĄZKOWA

Szkolnictwo podstawowe jest obowiązkowe i trwa 9 lat. Dzieci, które ukończą 6 lat do 1 września bieżącego roku są zapisywane do 1 klasy szkoły podstawowej.

Właściwe władze oświatowe, z inicjatywy lub za zgodą rodziców oraz w porozumieniu z innymi kompetentnymi instytucjami, mogą zezwolić na wcześniejsze lub późniejsze rozpoczęcie edukacji w szkole podstawowej (1 rok wcześniej lub później), jeśli leży to w interesie dziecka. Edukacja w szkole podstawowej jest bezpłatna dla uczniów do ukończenia 18 roku życia.

WCZESNA EDUKACJA I OPIEKA

Edukacja i opieka przedszkolna (Predškolsko obrazovanje i vaspitanje) jest przeznaczona dla dzieci w wieku od 6 miesięcy do rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej. Obejmuje trzy poziomy:

• żłobek (dla dzieci w wieku od 6 miesięcy do 3 lat)
• przedszkole (dla dzieci w wieku od 3 lat do 6 lat)
• przedszkolny program przygotowawczy (W roku poprzedzającym rozpoczęcie nauki w szkole realizowany jest przedszkolny program przygotowawczy, który jest pierwszym etapem kształcenia obowiązkowego. W programie uczestniczą dzieci w wieku od 5,5 do 6,5 lat.).

SZKOLNICTWO PODSTAWOWE

Edukacja w szkole podstawowej (Osnovno obrazovanje) jest obowiązkowa i trwa 9 lat, w podziale na 3 etapy:

• Etap 1: 1-3 klasa
• Etap 2: 4-6 klasa
• Etap 3: 7-9 klasa.

SZKOLNICTWO ŚREDNIE

Szkolnictwo średnie (Srednje obrazovanje) jest realizowane w następujących typach szkół:

• średnich ogólnokształcących (gimnazjach) - nauka trwa 4 lata
• średnich zawodowych – nauka trwa 3 lub 4 lata
• artystycznych i innych.

Uczniowie mają zazwyczaj 15 lat, gdy rozpoczynają naukę w szkole średniej i są przyjmowani do szkół na podstawie osiągnięć ze szkoły podstawowej i wyników egzaminów końcowych.

SZKOLNICTWO WYŻSZE

Szkolnictwo wyższe (Visoko obrazovanje) jest zorganizowane w trzech cyklach.

• Pierwszy cykl prowadzi do ukończenia 3-4-letnich studiów licencjackich lub równoważnych, realizowanych w pełnym wymiarze godzin. Warunkiem przyjęcia na studia jest świadectwo ukończenia szkoły średniej. Studia licencjackie odpowiadają co najmniej 180 lub 240 punktom ECTS. Wyjątkiem są jednolite studia z grupy nauk medycznych pierwszego stopnia, które są wyceniane na 360 punktów ECTS.
• Drugi cykl prowadzi do ukończenia 1-2 letnich studiów magisterskich lub równoważnych, odpowiadających 60 lub 120 punktom ECTS. Łącznie studia 1 i 2 stopnia odpowiadają 300 punktom ECTS.
• Trzeci cykl prowadzi do ukończenia 3-letnich studiów doktoranckich lub równoważnych odpowiadających 180 punktom ECTS.

W każdym cyklu jeden semestr to 30 punktów ECTS.

EDUKACJA DOROSŁYCH

Wszystkie podmioty społeczne zaangażowane w rozwój edukacji dorosłych muszą działać na zasadzie partnerstwa, a dorośli są odpowiedzialni za własny rozwój zawodowy.

Dorośli są definiowani jako osoby w wieku powyżej 15 lat, które nie ukończyły edukacji w szkole podstawowej, oraz osoby w wieku powyżej 18 lat, które ukończyły ogólnodostepną lub dodatkową edukację i chcą poszerzać swoją wiedzę, umiejętności lub kompetencje.

EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

 Młodzież i dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zdobywają wykształcenie w szkołach ogólnodostępnych zgodnie z programami dostosowanymi do ich indywidualnych potrzeb.

Termin “dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi” najczęściej obejmuje uczniów z trudnościami rozwojowymi, upośledzeniem słuchu i wzroku, trudnościami w mówieniu, upośledzeniem fizycznym, trudnościami w uczeniu się, zaburzeniami zachowania i chorobami przewlekłymi. Znacznie rzadziej stosuje się go w odniesieniu do uczniów uzdolnionych, członków mniejszości narodowych, repatriantów i uchodźców.

WYBRANE STATYSTYKI

Statystyki dotyczące ogólnodostępnych i specjalnych placówek edukacyjnych, 2019/20

(-) nie dotyczy
^a ISCED= International Standard Classification of Education

Źródło: baza National Education Systems Chapter 2.8. Statistics on educational institutions

Statystyki dotyczące liczby uczniów w placówkach edukacyjnych ogólnodostępnych i specjalnych, 2020/21

Źródło: Eurostat - Pupils and students enrolled by education level, sex, type of institution and intensity of participation